Fevralın 26-da Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev
yerli və xarici media nümayəndələri üçün mətbuat konfransı keçirib.
Media nümayəndələrinə müraciət edən Prezident İlham Əliyev
dedi:
-Bu gün Xocalı soyqırımının 29-cu ildönümüdür. Xocalı faciəsi
Ermənistan tərəfindən Azərbaycan əhalisinə qarşı törədilmiş qanlı
cinayətdir, soyqırımıdır. Bu soyqırımı nəticəsində 613 mülki şəxs
xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirilmişdir. Onlardan 106-sı qadın, 63-ü
uşaq idi. Xocalı soyqırımını törədənlər hərbi cinayətkarlardır.
Onların bir çoxu İkinci Qarabağ müharibəsində Azərbaycan Ordusu
tərəfindən məhv edilmişdir.
Xocalı soyqırımı Ermənistan faşizminin təzahürü idi. Ermənistan
faşizmi o vaxt baş qaldırırdı və 1992-ci ildən son hadisələrə qədər
erməni faşizmi Azərbaycan xalqına böyük zərbə vurmuşdur. Hərbi
təxribatlar, terror aktları, dinc əhaliyə qarşı qəddarlıq,
şəhərlərimizin, kəndlərimizin atəşə tutulması, eyni zamanda, İkinci
Qarabağ müharibəsi dövründə ballistik raketlərlə dinc şəhərlərin
bombalanması – bütün bunlar erməni faşizminin təzahürləridir.
Xocalı soyqırımı dünya ictimaiyyəti tərəfindən tanınır, 10-dan çox
ölkə bu hadisəni rəsmən soyqırımı kimi tanımış, təsdiq etmişdir və
bu proses davam etdirilir. Azərbaycan dövləti, eyni zamanda,
ölkəmizin ictimai təşkilatları bu sahədə böyük fəallıq göstərirlər
və bu gün dünyada Xocalı soyqırımı haqqında kifayət qədər dolğun
məlumat vardır. Ermənistan dövlətinin hərbi cinayətləri
sənədləşdirilib, video, foto materiallar kifayət qədər geniş
auditoriyaya təqdim edilibdir. İndi bütün dünya görür və bilir ki,
Azərbaycan xalqı XX əsrin sonunda soyqırımına məruz qalmışdır.
Xocalı soyqırımının törədilməsi ilə Ermənistan, əslində, Azərbaycan
xalqının iradəsini qırmaq istəyirdi. Təsadüfi deyil ki, Ermənistan
rəhbərləri – hərbi cinayətkarlar xarici jurnalistlərə müsahibə
verərkən, bu barədə sualı cavablandırarkən qürur hissi ilə qeyd
edirdilər ki, bəli, Ermənistan bu hərbi cinayəti dinc əhaliyə qarşı
törədib. Ona görə ki, Azərbaycan xalqı görsün, Ermənistan
rəhbərliyi dinc əhaliyə də əl qaldıra bilər. Biz isə Xocalı
qurbanlarının intiqamını döyüş meydanında aldıq. 44 gün davam edən
İkinci Qarabağ müharibəsində Ermənistan ordusunu darmadağın edərək,
öz tarixi torpaqlarımızı işğalçılardan azad edərək, o cümlədən
Xocalı qurbanlarının da qanını aldıq. Azərbaycan güclü dövlət kimi
heç vaxt imkan verməz ki, bir daha erməni faşizmi baş qaldırsın,
halbuki belə meyillər görünməkdədir. Bu gün Azərbaycan öz
fəaliyyəti ilə bölgənin gələcək inkişafına töhfə verir, bölgədə
sabitliyin tam bərqərar olması üçün əməli addımlar atır.
Bu günlərdə Azərbaycanda bir çox tədbirlər keçirilir və bu
tədbirləri işıqlandırmaq üçün xaricdən böyük bir jurnalist qrupu
gəlmişdir. Mən onlara təşəkkürümü bildirirəm ki, bu hadisələri, bu
soyqırımını işıqlandırmaq üçün bu gün Azərbaycandadırlar. Eyni
zamanda, bilirəm ki, onların bəziləri azad edilmiş torpaqlara
getmişlər, o dağıntıları öz gözləri ilə görmüşlər və bundan sonra
da gedəcəklər. Buna görə bir daha dərin təşəkkürümü bildirirəm.
Mənə məlumat verildi ki, xarici jurnalistlər mənimlə görüşmək,
müsahibə almaq istəyirlər. Onların sayının çox olmasını nəzərə
alaraq, belə qərara gəldim ki, biz bu formatda görüşək. Təbii ki,
pandemiya bizim işimizə də təsir göstərir. Amma hesab edirəm, bu
canlı bağlantı imkan verəcək ki, mən jurnalistləri maraqlandıran
suallara cavab verim. Buyurun.
Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyev: Möhtərəm cənab
Prezident, icazənizlə yerli və xarici media nümayəndələrinin
iştirakı ilə mətbuat konfransımıza başlayırıq. Söz verilir
“Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri” Qapalı Səhmdar
Cəmiyyətinin nümayəndəsinə.
Azərbaycan Televiziyası: İlk növbədə, bu imkanı yaratdığınıza görə
təşəkkür edirəm. Siz artıq qeyd etdiniz ki, Xocalı soyqırımının
törədilməsindən ötən 29 il ərzində bir çox ölkələrin parlamentləri,
eyni zamanda, beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən bu qətliama
soyqırımı kimi qiymət verilib. Bəs, hazırda beynəlxalq ictimaiyyət
tərəfindən Xocalı soyqırımına münasibəti necə qiymətləndirirsiniz,
onların mövqeyini necə qiymətləndirmək olar? Təşəkkür edirəm.
Prezident İlham Əliyev: Bilirsiniz, bir çox beynəlxalq təşkilatlar
bu qanlı hadisəyə Azərbaycanın təşəbbüsü ilə öz münasibətini
bildirmişlər və bu istiqamətdə işlər davam etdiriləcək. Əlbəttə,
soyqırımı törədiləndə Azərbaycan demək olar ki, informasiya
blokadasında idi. O vaxt müasir imkanlar da yox idi. Ona görə, bu
məsələ bir çoxları üçün o qədər də aydın deyildi. Xüsusilə nəzərə
alsaq ki, o illərdə Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə o qədər də böyük
imkanları yox idi və bunun müqabilində erməni lobbisi fəal
çalışırdı, müharibə ilə, baş vermiş hadisələrlə bağlı yalan, təhrif
edilmiş məlumatları ötürürdü. Beynəlxalq ictimaiyyətdə müəyyən
yanlış fikirlər formalaşmışdı. Bu fikirləri aradan qaldırmaq,
təkzib etmək üçün biz, əlbəttə ki, böyük səylər göstərməli idik və
qeyd etdiyim kimi, dövlət olaraq, ictimai təşkilatlar olaraq son
illər ərzində ardıcıl surətdə bu fəaliyyəti göstərmişik. İctimai
təşkilatlar arasında, əlbəttə ki, xüsusilə Heydər Əliyev Fondunun
fəaliyyətini qeyd etmək istəyirəm. “Xocalıya ədalət!” şüarı altında
bir çox ölkələrdə müxtəlif tədbirlər keçirilib və bu gün Xocalı
faciəsi haqqında dünya ölkələrində kifayət qədər dolğun məlumat
var. Bizim əsas məqsədimiz ondan ibarətdir ki, bu qanlı cinayət heç
vaxt unudulmasın, nə Azərbaycanda, nə də dünyada bu heç vaxt
təkrarlanmasın və Azərbaycan heç vaxt 1990-cı illərin əvvəlində
olan o aciz duruma düşməsin, Azərbaycan özünü, öz vətəndaşlarını
hər zaman qoruya bilsin.
Hesab edirəm ki, bu gün dünyada Xocalı soyqırımı ilə bağlı artıq
geniş məlumat var. Halbuki Ermənistan tərəfi müxtəlif yollarla
yalan informasiyaları ortalığa atmaqla bu qanlı cinayəti də
Azərbaycan dövlətinin üzərinə qoymaq istəyirdi. Guya ki, Azərbaycan
özü Xocalı soyqırımını törətmişdir. Biz bu addımların təkrarını
İkinci Qarabağ müharibəsində də gördük. Gəncəni, Tərtəri, Ağdamı,
digər şəhərləri bombalayanda Ermənistan rəhbərliyi deyirdi ki, bunu
Azərbaycan özü törədib. Halbuki atılan ballistik raketlər peyk
tərəfindən izlənilir və böyük dövlətlər, ilk növbədə, Minsk qrupuna
həmsədrlik edən dövlətlər bütün bu mənzərəni izləyirdilər.
Ballistik raketlər Gəncə, Tərtər, Bərdə və digər şəhərlərə
Ermənistan ərazisindən buraxılmışdır. Yəni, növbəti erməni yalanı
cəhdi göstərildi, amma keçmədi. Çünki artıq vəziyyət tam başqadır
və bizim məlumatı ötürmək üçün imkanlarımız var.
Ona görə, mən tam əminəm ki, illər keçdikcə Xocalı soyqırımı
haqqında həqiqətləri bütün dünya biləcək və bizim vəzifəmiz bundan
ibarətdir. Biz bundan sonra da çalışacağıq ki, dünya ölkələri bu
soyqırımı rəsmən soyqırımı kimi tanısınlar. Bu istiqamətdə işlər
ardıcıl surətdə bundan sonra da aparılacaqdır.
Türkiyənin “TRT Haber” telekanalı: Cənab Prezident, əvvəlcə,
Xocalıda şəhid olanları rəhmətlə anırıq. Sizi də Qarabağ Zəfəri
münasibətilə bir daha təbrik edirik. Qarabağ Zəfərindən dərhal
sonra Ermənistanda davamlı daxili siyasi qarışıqlıqlar müşahidə
olunur. Siz bu məsələyə - Ermənistanda baş verənlərə necə
baxırsınız? Orada baş verənlərin Sizin və Prezident Ərdoğanın bir
əməkdaşlıq formatı təklifi vardır, ona bir mənfi təsiri ola
bilərmi? Digər tərəfdən, orada hər hansı bir hakimiyyət dəyişikliyi
ilə bağlı Azərbaycanın bölgədə hərbi tədbirləri artırması
planlaşdırılırmı?
Prezident İlham Əliyev: Ermənistanda baş verən hadisələr
Ermənistanın daxili işidir. Mən dünən şəhid ailələri ilə görüşdəki
çıxışımda, o cümlədən Ermənistandakı vəziyyətə də toxundum. Ancaq
onu bildirmək istəyirəm ki, o çıxış hadisələrdən əvvəl edilmişdir.
Yəni, mənim şəhid ailələri ilə görüşüm təqribən saat 10:30-da
olmuşdur və mən Ermənistandakı hadisələrdən ondan sonra xəbər
tutdum. Ona görə istəyirəm, hər kəs bilsin ki, mənim şərhlərim bu
hadisələrdən əvvəl edilmişdir.
Ancaq hadisələr onu göstərdi ki, mən tam haqlı idim. Çünki bu gün
Ermənistan elə bir ağır durumdadır ki, orada gedən proseslər
ölkənin dövlətçilik əsaslarını böyük dərəcədə sarsıdır. Bunun
günahkarları Ermənistanın əvvəlki və indiki rəhbərləridir. Çünki
iyirmi il ərzində Köçəryan-Sarkisyan xuntası Ermənistanı faktiki
olaraq uçuruma aparırdı və böhranlı vəziyyətə gətirib çıxardı. Ölkə
demək olar ki, bütövlükdə müstəqillik əlamətlərini itirmişdi, daha
çox müstəmləkəyə bənzəyirdi. Bunun əsas səbəbi işğalçılıq
siyasətidir. Çünki onlar torpaqlarımızı işğal altında nə qədər çox
saxlamaq istəyirdilərsə, o qədər də asılı vəziyyətə düşürdülər.
Biz Ermənistanı ardıcıl olaraq bütün beynəlxalq, regional
layihələrdən təcrid etmişdik. Ermənistanı iqtisadi cəhətdən
sarsıtmaq, çökdürmək, təcrid etmək bizim siyasətimiz idi. Mən bunu
heç vaxt gizlətmirdim və dəfələrlə açıq deyirdim, torpaqlarımız nə
qədər ki, işğal altındadır, biz bu siyasəti aparacağıq. Deyirdim
ki, Ermənistan öz silahlı qüvvələrini bizim torpaqlarımızdan
çıxarsın, ondan sonra bölgədə işbirliyi də ola bilər, əməkdaşlıq da
ola bilər və bizim siyasətimizdə dəyişiklik də ola bilər. Əfsuslar
olsun ki, nə əvvəlki xunta rejimi, nə də ki, 2018-ci ildə
hakimiyyətə gəlmiş hökumət bizim bu çağırışlara qulaq asmadı. Əgər
vaxtında qulaq assaydılar, bu gün belə rəzil duruma
düşməzdilər.
Ermənistanda indi tamamilə böhranlı vəziyyət hökm sürür. Mən
onların daxili vəziyyəti ilə bağlı hər hansı bir şərh vermək
istəməzdim. Prinsip etibarilə biz heç vaxt başqa ölkələrin daxili
işlərinə qarışmırıq, xüsusilə indiki həssas məqamda. Ancaq
müharibənin nəticələri dəyişməz olaraq qalır və qalacaq. Noyabrın
10-da imzalanmış Bəyanat icra edilir və tam icra edilməlidir. O
Bəyanatın müddəalarının böyük hissəsi artıq icra edilibdir. Ancaq
elə məsələlər var ki, onlar indi müzakirə mövzusudur. Ümid edirəm
ki, Ermənistanda yaranmış vəziyyətə baxmayaraq, noyabrın 10-da
imzalanmış Bəyanat icra ediləcəkdir. Əks-təqdirdə, Ermənistan daha
da ağır duruma düşəcək. Yəni, Ermənistan qarşısında seçim o qədər
də böyük deyil. Onlar yeni reallıqlarla barışmalıdırlar,
hesablaşmalıdırlar. Biz yeni reallıqlar yaratmışıq.
Otuz il ərzində bu məsələ ilə məşğul olan beynəlxalq qurumlar, eyni
zamanda, ayrı-ayrı ölkələr bizə açıq, yaxud da qeyri-rəsmi mesajlar
göndərirdilər ki, reallıq var, Azərbaycan müharibədə məğlub edilmiş
tərəfdir, siz reallıqla barışın. Çalışın ki, bu reallıqdan özünüz
üçün maksimum məqbul variant seçin, yəni, pis variantla daha pis
variant arasında. Biz isə bildiyiniz kimi, belə çağırışları hər
zaman rədd edirdik, öz mövqeyimizdən bir addım belə geri atmırdıq
və mən bunu açıq bəyan edirdim. İndi isə, mən deyirəm ki, yeni
reallıq yaranıb və bu reallığı biz yaratdıq. Bu reallıqla
Ermənistan və eyni zamanda, bütün başqa ölkələr barışmalıdırlar,
hesablaşmalıdırlar. İndi Ermənistan qarşısında bir neçə seçim var
və onların arasında Ermənistan üçün ən məqbul seçim 10 noyabr
Bəyanatının müddəalarını icra etməkdir. Əks-təqdirdə, onlar üçün
daha da böyük problemlər yarana bilər.
-Rusiyanın TASS agentliyi: Hər vaxtınız xeyir, cənab Prezident.
İcazə versəniz, Sizə iki sualım var. Birinci sual logistikaya
aiddir. Bu yaxınlarda Füzulidə aeroport tikintisinin başlanması
barədə xəbər verilib. Siz belə işlərin aparılmasını, onlara heç
nəyin mane olmamasını, obyektin hansı müddətdə istifadəyə verilə
biləcəyini və bu aeroportun beynəlxalq hava limanı
olub-olmayacağını təsdiqləyə bilərsinizmi? İkinci sualım
koronavirusa qarşı vaksinlərlə bağlıdır. Biz ümid edə bilərikmi ki,
Rusiya vaksinləri Azərbaycanda qeydiyyata alınacaq? İcazə versəniz,
şəxsi xarakterli bir sualım da var. Siz özünüz
peyvəndlənəcəksinizmi və hansı preparata üstünlük verəcəksiniz? Sağ
olun.
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun. Füzulidə tikilən aeroport
məsələsinə gəldikdə, bu işlər artıq başlanıb. Biz ərazinin
minalardan təmizlənməsi ilə bağlı məsələlərin həllinə operativ
surətdə başlamışıq. Ona görə ki, ilk növbədə, orada ərazini
təmizləmək lazım idi. Bu proses başa çatmağa yaxındır və aeroport,
hər halda onun uçuş-enmə zolaqları və aeroportun fəaliyyətini təmin
edəcək naviqasiya sistemləri operativ müddətlərdə istifadəyə
veriləcək. Aeroport beynəlxalq hava limanı olacaq. Uçuş-enmə
zolaqları ən ağır təyyarələr və yük təyyarələri də daxil olmaqla
bütün növ təyyarələri qəbul edə biləcək.
Əlbəttə, aeroportun tikintisinin nə vaxt başa çatacağını qabacadan
demək çətindir, çünki ərazilərin minalardan təmizlənməsi, bu
əraziyə gediş-gəlişin mümkünlüyü ilə bağlı məsələlər çətinlik
doğurur. Lakin biz ümid edirik ki, aeroport bu il istifadəyə
veriləcək. İstəyirik ki, bu, payızın əvvəlində olsun. Əgər bütün
işlər plan üzrə getsə, aeroport payızın əvvəlində istifadəyə
veriləcək. Bu, bizə həmin hava limanından həm xaricdən alacağımız
yüklər nəzərə alınmaqla ərazilərin bərpası üçün, həm də qonşu
dövlətlərin vətəndaşlarının Şuşa şəhərinə rahat gedib-gəlmələri
üçün istifadə etməyimizə imkan verəcək. Ona görə ki, aeroport ilə
eyni vaxtda Şuşa şəhərinə iki avtomobil yolu tikilir. Həmin
yollardan birinə mən “Qələbə yolu” adı vermişəm. Azərbaycanın
xüsusi təyinatlı qoşunları məhz həmin yolla meşələrdən və
vadilərdən keçərək Şuşa şəhərinə gediblər. Nisbətən aran ərazidən
keçən digər yol da aeroportdan birbaşa gediş-gəlişi təmin edəcək.
Buna görə əminəm ki, xaricdə yaşayan azərbaycanlılar, həmçinin
digər ölkələrin vətəndaşları belə bir imkana malik olacaqlar.
Deməliyəm ki, bizim aeroportlar tikmək planlarımız təkcə Füzuli
şəhəri ilə məhdudlaşmır. Biz ərazinin abadlaşdırılması
proqramlarını, Zəngilanın çox mühüm logistika mərkəzinə
çevriləcəyini nəzərə almaqla Laçında və Zəngilanda da aeroportlar
tikməyi planlaşdırırıq. Bildiyiniz kimi, keçən il 10 noyabr tarixli
Bəyanatın bir bəndi Ermənistan ərazisində Azərbaycanı onun Naxçıvan
Muxtar Respublikası ilə birləşdirən, həmçinin Azərbaycanı Türkiyə
ilə və eyni zamanda, Rusiyanı Türkiyə ilə birləşdirən dəhliz
açılması barədə idi. Buna görə də bizim böyük planlarımız var və
biz onları reallaşdıracağıq. Bu il ərazilərin bərpası üzrə kifayət
qədər geniş xüsusi investisiya proqramı təsdiq edilib. Biz
bağlanmış müqavilələr əsasında ilk ödənişləri həyata keçirməyə
başlayırıq.
Vaksin məsələsinə gəldikdə, deməliyəm ki, pandemiyanın lap
əvvəlindən biz vəziyyəti nəzarətdə saxlayırıq. Karantin rejiminin
sərtləşdirilməsi və yumşaldılması üzrə görülmüş tədbirlər kifayət
qədər səmərəli olub. Bizdə yoluxmanın səviyyəsi kifayət qədər
aşağıdır. Koronavirusa yoluxmuş insanların sayı hazırda 200 mindən
bir qədər çoxdur. Bugünkü vəziyyətə görə, aktiv xəstələrin sayı 2
mindən bir qədər artıqdır. Bizim xəstəxanalarda boş yerlər çoxdur.
Ona görə ki, əvvələn pandemiyanın ilk aylarında biz 10-dan çox
modul tipli yeni xəstəxana yaratmışıq, həmçinin son iki ayda
yoluxanların və sağalanların sayı arasında sağalanların xeyrinə
müsbət dinamika müşahidə olunur. Biz həm də Cənubi Qafqazda
peyvəndləməyə başlamış birinci ölkəyik. Biz peyvəndləməyə yanvarın
18-də başlamışıq, yəni Avropada peyvəndləmə başlanandan cəmi bir ay
sonra.
Biz Çində istehsal edilmiş “CoronaVac” peyvəndi ilə vaksinasiya
aparırıq. Deməliyəm ki, biz həm də lap əvvəldən “COVAX” layihəsinə
qoşulmuşuq. Bu layihə üzrə biz “AstraZeneca”, “Pfizer” və “Moderna”
peyvəndlərini də almalıyıq. Bundan əlavə, biz Azərbaycana
“AstraZeneca” vaksininin göndərilməsi barədə lap ilk günlərdən
Rusiya tərəfi ilə müvafiq sənədlər imzalamışıq. Ona görə ki, Rusiya
şirkətləri postsovet məkanında bu vaksinin, həmçinin “Sputnik”
vaksininin distribüterləridir. Lakin hələlik bu vaksinlər bizə
daxil olmayıb. Bizdə olan məlumata görə, “Sputnik” vaksini hələlik
Rusiyanın daxili ehtiyaclarını təmin edir və xarici ölkələrə bu
vaksin çox məhdud miqdarda göndərilib.
“CoronaVac” peyvəndinə gəldikdə isə bu vaksinin 4 milyon dozasının
alınması barədə kontrakt bağlanıb. Mənə hər gün məruzə edirlər ki,
bəzən gündə 15-20 min nəfər vaksinlənir. Yəni, bu istiqamətdə bütün
imkanlardan istifadə edəcəyik. Bunun üçün müvafiq maliyyə
vəsaitləri ayrılıb. Sadəcə, vaksinlərin istehsalçılardan gəlməsini
gözləyəcəyik.
Bununla əlaqədar, onu da qeyd etmək istərdim ki, bizim beynəlxalq
səviyyədə, o cümlədən Qoşulmama Hərəkatının sədri kimi
təşəbbüsümüzlə BMT Baş Assambleyasının COVID-19-a həsr edilmiş
xüsusi sessiyası keçirilib. 150-dən çox ölkə bu təşəbbüsü
dəstəklədi. Sessiya ötən ilin dekabr ayında keçirildi. Mənim orada
səsləndirdiyim tezislərdən biri vaksinlərin dünya ölkələri arasında
ədalətli bölgüsü idi ki, bu məsələdə proteksionizm, millətçilik
olmasın. Lakin təəssüf ki, tamam başqa mənzərə gördük. Görürük ki,
hətta müttəfiqlər arasında da ciddi problemlər yaranır, kimin neçə
vaksindən istifadə etməsini və kimin kimə nəyi yarımçıq verməsini
hesablamağa başlayırlar. Ona görə bu vəziyyət bir daha göstərir ki,
həmrəylik barədə, bu bəlaya qarşı birgə mübarizə barədə bütün
bəyanatlara baxmayaraq, praktikada tamamilə əks vəziyyət görürük.
Məsələn, bəzi ölkələr onlara lazım olandan 3-4 dəfə çox vaksin
alıblar. Misal üçün Kanada. Mən bu barədə demişəm. Belə çıxır ki,
kiməsə çatmayacaq. Amma bu, onlara maraqlı deyil. Onlar sözdə
bərabərlik, insan haqları, demokratiya tərəfdarları kimi çıxış
edir, praktikada isə milyonlarla insanın, yoxsul ölkələrdə yaşayan
və buna imkanı olmayan insanların hüquqlarını tapdalayırlar. Hətta
bu insanların imkanları olsa belə, sadəcə, onlar üçün əlçatan
deyil. Sizə açıq deməliyəm, əgər biz bütün istehsalçılarla saziş
bağlamasaydıq, - bunu etmişik, - bu gün biz də vaksinsiz qalardıq.
Biz “AstraZeneca” vaksinini çoxdan almalı idik. Almamışıq. Artıq
bir neçə aydır ki, almamışıq. “Sputnik” vaksinini də almamışıq.
“COVAX” təşəbbüsü üzrə “Pfizer” və “Moderna” peyvəndlərini almalı
idik, almamışıq. Özü də bizə onları nə vaxt alacağımızı demirlər.
Yaxşı ki, bizim çinli tərəfdaşlarımız öz öhdəliklərini yerinə
yetirirlər. Bizim bunu almaq üçün vəsaitimiz var. Bəs, vəsaiti
olmayanlar nə etsinlər? Bu adamlar ölməlidirlər? Deməli, varlılar
özlərini peyvəndləyəcək, bütün istehsalı özlərinə götürəcək, necə
deyərlər, elementar insan davranışı qaydalarına tam etinasızlıq
göstərəcək, yoxsul ölkələr isə əziyyət çəkməli olacaqlar. Biz hansı
bərabərlikdən danışırıq? Mən BMT Baş Assambleyasının xüsusi
sessiyasında bu məsələni qaldırmışam və bu gün Qoşulmama Hərəkatı
çərçivəsində bu məsələ barədə fəal diskussiya aparırıq. Bir çox
ölkələr mənim təşəbbüsümü dəstəkləyiblər. Hazırda əlavə
məsləhətləşmələr aparılır və biz əməli işə keçməliyik. Şablon
bəyanatlar səsləndirmək kifayətdir, onların arxasında heç bir iş
dayanmır. Bunlar artıq hamını bezdirib. Bu məsələ hər bir insana
aiddir. Biz bu məsələdə həm milli mənada, həm də bu gün üzvlərinin
sayına görə dünyada BMT-dən sonra ikinci beynəlxalq qurumda sədrlik
edən ölkə kimi prinsipiallıq göstəririk.
“Ukraina-24” telekanalı: Hər vaxtınız xeyir, cənab Prezident. Mən
“Ukraina-24” telekanalının jurnalistiyəm. İcazənizlə, sual vermək
istərdim. Ukrayna Azərbaycanda baş verən hadisələri həmişə izləyib
və izləyir. Sizin təcrübəniz bizim üçün çox vacibdir. Ümidvaram ki,
yaxın gələcəkdə biz də öz torpaqlarımızı qaytaracağıq. Sualım da,
bir növ bu barədədir. Deyin, indi, işğaldan azad olunmuş ərazilərin
reinteqrasiyası dövründə Azərbaycan hansı çətinliklərlə üzləşir?
Bilirəm ki, döyüş əməliyyatları başa çatandan dərhal sonra pozucu
təxribat-partizan fəaliyyəti cəhdləri olmuşdu. Bu məsələni necə
həll etdiniz? Dinc vətəndaşların qayıtması məsələsini necə həll
edirsiniz ki, onlar sülh şəraitində və təhlükəsiz yaşasınlar? Sağ
olun.
Prezident İlham Əliyev: Siz haqlısınız. Bizdə olan məlumata görə,
döyüş əməliyyatları başa çatandan sonra, təxminən noyabrın 20-də
Ermənistanın Şirak vilayətindən, Gümrü şəhərindən və ətraf
rayonlardan 60 nəfərdən çox bir dəstə göndərilmişdi. Bu dəstənin
Laçın dəhlizindən necə keçməsi, Azərbaycan Ordusunun nəzarətində
olan ərazilərə necə gəlməsi aydın deyil. Bildiyiniz kimi, hərbi
əməliyyatlar başa çatandan sonra noyabrın 10-da Rusiya
Federasiyasının sülhməramlı missiyası sülhməramlıların məsuliyyət
daşıdığı ərazinin xəritələrini dərc edib. Bu xəritələr daim
saytdadır. Hərbi əməliyyatlar başa çatandan sonra biz aşkar etdik
ki, arxa cəbhənin dərinliyində erməni silahlı dəstələri var.
Əvvəlcə, aldığımız məlumata görə, bu adamlar azıb mühasirədən çıxa
bilməyənlərdir. Azərbaycan hərbi qulluqçuları onların azdıqlarını
zənn edərək bir müddət sülhməramlı missiya ilə birlikdə həmin
adamlara kömək göstərməyə və onları geri qaytarmağa çalışdılar.
Lakin məlum oldu ki, bu, belə deyilmiş. Məlum oldu ki, bu, həm
bizim hərbi qulluqçulara, həm də dinc vətəndaşlara hücumlar edən
təxribat qrupudur. Bu təxribatlar və terror aktları nəticəsində
bizim hərbi qulluqçulardan dörd nəfəri və bir nəfər mülki şəxs –
mobil operator şirkətinin nümayəndəsi həlak olub. Şuşa şəhərinə
gedən həmin şəxs pusquya düşüb və bir neçə nəfər yaralanıb. Təbii
ki, biz əks-terror əməliyyatı apardıq, nəticədə bir neçə terrorçu
tamamilə zərərsizləşdirildi, 60-dan çox terrorçu tutuldu. Bu gün
onları hərbi əsirlər adlandırmağa çalışırlar. Düşünürəm ki,
məsələnin mahiyyətini qəsdən təhrif edirlər. Müharibə bitəndən 20
gün sonra hərbi əsir ola bilməz. Bizdə olan hərbi əsirlərin
hamısını qaytarmışıq. Özü də biz onları bizim əsirlərin
qaytarılmasından əvvəl qaytarmışıq. Bu adamlar həmin kateqoriyaya
uyğun gəlmir. Bunlar terrorçu və təxribatçılardır. Ermənistan
tərəfindən və ya başqa ölkələr tərəfindən hər hansı spekulyasiya
yersizdir.
Başqa çətinliklərə gəldikdə isə, əlbəttə, biz başqa təxribat
qruplarının keçməyəcəyinə qarantiya vermirik. Lakin biz işğaldan
azad olunmuş ərazilərin təhlükəsizliyini bu gün kifayət qədər təmin
edirik, müntəzəm reydlər keçiririk, pilotsuz uçuş aparatları
vasitəsilə və vizual şəkildə monitorinq aparırıq. Buna görə
vəziyyət tam nəzarət altındadır. Bundan əlavə, əlbəttə, ərazilərin
minalanması əsas çətinlikdir. Ona görə ki, erməni tərəfi minalanmış
sahələrin xəritələrini bizə təqdim etməyib. Yeri gəlmişkən, bu da
cinayət hesab edilə bilər. Ona görə ki, hərbi əməliyyatlar başa
çatandan sonra bizdə həm hərbi qulluqçular, həm də mülki şəxslər
arasında bir neçə hadisə olub, bu insanlar yalnız ona görə həlak
olub ki, minalanmış sahələrin xəritələri bizə təqdim edilməyib. Bu
gün bizdə mövcud olan resurslarla ərazilərin minalardan tezliklə
təmizlənməsi mümkün deyil. Yəni, əlbəttə, burada erməni tərəfin
qeyri-səmimi davranmasını bir daha yəqin edirik. Onlar sözdə bir
cür danışır, əməldə isə başqa cür hərəkət edirlər. Biz onların
hərbi əsirlərini, həlak olanların cəsədlərini verdik. Müharibədən
sonra işğaldan azad olunmuş ərazilərdə erməni tərəfin
nümayəndələri, sülhməramlı missiya və bizim nümayəndələr birlikdə
mindən çox həlak olmuş erməni hərbi qulluqçusunun cəsədlərini
tapdılar və erməni tərəfə verdilər. Biz özümüzü əxlaq normalarına
və ümumbəşəri davranış normalarına müvafiq şəkildə aparırıq. Lakin
minalanmış sahələrin xəritələrini bizə verməmək dinc vətəndaşları
və hərbi qulluqçuları bilərəkdən ölümə və şikəstliyə məhkum etmək
deməkdir. Hansı əməkdaşlıqdan söhbət gedə bilər? Belə olan təqdirdə
birtərəfli əməkdaşlıq ola bilməz.
Bu gün bizim müzakirə etdiyimiz daha bir məsələ, əlbəttə, keçmiş
məcburi köçkünlərin qovulduğu ərazilərə qayıtmasının qrafiki
məsələsidir. Lakin ərazilərin minalanması ilə bərabər, burada hər
şey, bütün infrastruktur tamamilə dağıdılıb, şəhərlər yoxdur,
qayıdası yer yoxdur. Praktiki olaraq bütün kəndlər dağıdılıb. Mən
azad edilmiş ərazilərdə dəfələrlə olmuşam, maşınla yüzlərlə
kilometr yol gedirsən və yalnız dağıdılmış kəndləri görürsən, heç
yerdə bircə bina da yoxdur. Ağdamda bircə bina da yoxdur. Təkcə
qismən dağıdılmış bir məscid qalıb, ondan da ermənilər atəşin
təshih edilməsi üçün oriyentir və müşahidə məntəqəsi kimi istifadə
ediblər, oradan baxırlarmış ki, Azərbaycan qoşunları orada hərəkət
edir, yoxsa yox? Füzulidə bircə bina da yoxdur. Hətta bayraq
sancmağa yer yox idi. Biz bayrağı bayraq dirəyindən asdıq.
Cəbrayılda da eyni vəziyyətdir. Zəngilanda, Qubadlıda bir neçə ev
qalıb, onlarda da qanunsuz məskunlaşdırma aparılmışdır.
Buna görə indi biz ərazilərin minalardan təmizlənməsi və bununla
paralel olaraq bütün imkanlardan istifadə etməklə ziyanın
qiymətləndirilməsi ilə məşğuluq. O cümlədən beynəlxalq qurumlar
vasitəsilə işğalçılara əsaslandırılmış iddialar təqdim etmək üçün
dronlarla çəkilişlər aparırıq. Bununla paralel olaraq şəhərlərin və
kəndlərin inkişafının baş planlarının tərtib edilməsinə dair
tapşırıqlar verilib. Bizim vətəndaşların qayıtması üçün əsas
mərhələlər bunlardır. Biz həm də pilot layihələrə başlamışıq. Bir
layihə - “ağıllı kənd” layihəsi artıq başlanıb. Biz 30 il ərzində
öz torpaqlarından qovulmuş insanlar üçün işğaldan azad edilmiş
ərazilərdə maksimum əlverişli imkanlar yaratmaq istəyirik. Onlar
buna layiqdirlər. Onlar layiqli yaşamağa və müasir dünyanın bütün
nemətlərindən istifadə etməyə layiqdirlər. Bu əraziləri bərpa etmək
üçün bizim siyasi iradəmiz də, maliyyə resurslarımız da var və biz
bunu edəcəyik.
Böyük Britaniyanın “Teleqraf” qəzeti: Bu qorxunc soyqırımını anım
günündə bizimlə görüşdüyünüzə görə təşəkkür edirəm. Sizcə davamlı
sülhü təmin etmək, gələcəkdə belə soyqırımlarının qarşısını almaq
olarmı və Azərbaycanın belə bir səmimi niyyəti varmı ki, gələcəkdə
davamlı sülhün tərəfdarı olacaq?
Prezident İlham Əliyev: Təşəkkür edirəm. Əlbəttə ki, biz davamlı
sülhə nail olmaq istəyirik. Bu düşmənçilik səhifəsini çevirmək üçün
yeganə yoldur. Bunu görmək üçün mən sizi 10 noyabr Bəyanatı ilə
tanış olmağa dəvət edirəm. Mən, Rusiya Prezidenti və Ermənistanın
baş naziri ona imza atmışıq. Erməni tərəfi bizə qoşunların
çıxarılması tarixini verən kimi biz müharibəni dayandırdıq.
Müharibənin ilk günündən mən hər bir müsahibəmdə və bəyanatımda onu
vurğulayırdım ki, Ermənistanın baş naziri şəxsən özü, onun hər
hansı bir məmuru deyil, özü bizə Füzuli, Şuşa, Cəbrayıl və digər
rayonlarımızdan qoşunların çıxarılması tarixini verən kimi biz
müharibəni dayandıracağıq. Yəni, biz bunu sülh yolu ilə edə
biləriksə, müharibə dayanacaq.
Biz münaqişənin başa çatdırılması üçün otuz il gözləmişik. Bizim
niyyətimiz hər zaman aydın və səmimi olub. Ermənistan ən azı
müəyyən bir əlamətlər nümayiş etdirirdi ki, münaqişə dinc yolla
həll oluna bilər, biz bu danışıqlarda iştirak edirdik. Ancaq biz
dərk edəndə ki, Ermənistan hökuməti bizə heç bir santimetr torpağı
belə geri qaytarmaq niyyətində deyil və iyul, avqust aylarında bizə
qarşı bir sıra hərbi təxribatlar törədildi, sonra da sentyabr
ayındakı təxribat - biz təbii ki, adekvat cavab verməli olduq. Ona
görə də bu sual veriləndə ki, davamlı sülh necə ola bilər, bu,
yalnız imzalanmıış 10 noyabr Bəyanatına sadiqlik nümayiş etdirməklə
olar. Həmin sənəd Ermənistanın baş naziri tərəfindən imzalanıb:
Ağdamın bir hissəsi, Kəlbəcər və Laçın boşaldılacaq. Biz müharibəni
dərhal dayandırdıq. Mən öz sözümə əməl etdim. Ancaq bunu hər kəs
çox gözəl anlayır ki, biz müharibəni davam etsəydik, Ermənistan
üçün nəticələr daha ağır və acınacaqlı ola bilərdi. Ancaq biz
istəmədik ki, daha artıq itkimiz və qurbanlar olsun və biz bunu
nümayiş etdirdik. Bu gün biz onu müzakirə edirik ki, bölgədə
davamlı, dayanıqlı sülh və təhlükəsizlik olsun. Bunun yeganə yolu
isə əməkdaşlıqdır. Bizim məqsədimiz artıq üçtərəfli qaydada –
Ermənistan və Rusiya ilə birlikdə kommunikasiyaların bərpası,
Zəngəzur dəhlizinin yaradılması və nəqliyyat baxımından bütün
maneələri aradan qaldırmaqdır. Bu baş tutsa, burada Ermənistan da
mənfəət əldə edəcək, onlar sülhün xeyrini görəcəklər. Daha bir
şərtimiz, sülh üçün şərt ondan ibarətdir ki, Ermənistan siyasi
dairələri anlamalıdırlar, hər hansı bir revanş və ya qisas cəhdləri
Azərbaycan tərəfindən ciddi şəkildə cəzalandırılacaqdır. Biz hər
hansı bir təhlükə görsək, bunu özümüzə ciddi təhlükə hesab etsək,
buna dərhal cavab verəcəyik. Ona görə də mən xəbərdarlıq edirəm ki,
burada hər hansı bir revanşizm və qisas cəhdləri olmamalıdır. 10
noyabr Bəyanatı Ermənistan tərəfindən tam icra olunmalıdır və sülh
tədricən addım-addım regiona gələcək.
Daha bir məsələni qeyd edə bilərəm. Hazırda bizim azad etdiyimiz
şərqi Zəngəzur istiqamətində, Zəngilanla sərhəddə Azərbaycanın
ordusu yoxdur. Orada Azərbaycanın Dövlət Sərhəd Xidməti var. Baxın,
orada hər hansı erməni mülki əhali və Azərbaycan sərhədçiləri
arasında heç bir gərginlik yoxdur. Dinc həyat mövcuddur. Biz
sərhədə gəldik, sərhədə yerləşdik, sərhədi keçmədik. İndi bəzi
kəndlər, bir hissəsi bizim əraziyə düşür, orada erməni silahlı
qüvvələri yoxdur. Onların, Ermənistanın heç dövlət sərhəd xidməti
yox idi, çünki sizə deyə bilərəm ki, Ermənistanın Türkiyə və İranla
sərhədi rus qoşunları tərəfindən qorunur. Yəni, biz öz sərhədimizdə
dayanmışıq. Biz erməni əhalisinə qarşı hər hansı bir zərərli
addımlar atmırıq. Əksinə, 20 kilometr uzunluqda olan bir yol, hansı
ki, erməni şəhərlərini birləşdirir, o yol Azərbaycan ərazisindən
keçir. Biz bunun üçün imkan yaradırıq. Hətta böyük bir plakat da
asmışıq orada ki, Azərbaycana xoş gəlmisiniz. Mən anlamıram, bu
nəyə görə Ermənistanda hər hansı bir qıcıq doğurur. Sözün açığı,
mən bunu anlamıram. Çünki orada hərəkət edən nəqliyyat vasitələri,
o insanlar görməlidirlər ki, onlar Azərbaycana daxil olur və
Azərbaycan ərazisindən rahat istifadə edir və heç bir problem
yoxdur. Ona görə də biz dayanıqlı sülh üçün daha bundan da artıq
hər hansı bir nailiyyətə imza atmalı deyilik. Biz özümüzə məxsus
olanı qaytarmışıq və nümayiş etdirmişik ki, bizim sözümüz və
əməlimiz eyni dəyərə malikdir.
Türkiyənin CNN televiziya kanalı: Bu gün mühüm bir tarixin
ildönümüdür. Xocalı soyqırımı törədilərkən, Qarabağ müharibəsində
dinc insanlar öldürülərkən bir çox ölkələr susdular. Burada faciə
yaşanarkən dünyanın susması ilə bağlı fikirlərinizi bilmək
istəyirəm. İkinci sualım isə belədir: Qarabağda hazırda hansı işlər
görülür? Otuz il əvvəl torpaqlarını tərk etmək məcburiyyətində
qalan insanlar gözləyirlər ki, öz yurdlarına qayıdacaqlar. Bununla
bağlı tarix müəyyənləşibmi? Bir “yol xəritəsi”, plan hazırlanıbmı?
Təşəkkür edirəm.
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun. Siz tam haqlısınız. Xocalı
soyqırımı törədiləndə dünya susmuşdu. Bunun səbəblərindən biri
yəqin o idi ki, o vaxt məlumat qıtlığı var idi. Müharibə ilə bağlı
məlumat birtərəfli idi. Ermənistan öz təbliğatını işə salmışdı.
Azərbaycan tərəfi isə tamamilə aciz bir vəziyyətdə idi. Çünki o
vaxt bizim dövlətçilik əsaslarımız yox idi. O vaxt Azərbaycan
idarəolunmaz vəziyyətdə idi. O vaxtkı Azərbaycan indiki Ermənistanı
xatırladır - səriştəsiz idarəçilik, böhranlı vəziyyət, orduda
nizam–intizamın olmaması. Ordu faktiki olaraq hakimiyyətin
tabeliyindən çıxmışdı. Bütün eyni mənzərəni biz bu gün Ermənistanda
görürük. Bizim o vaxt imkanlarımız çox məhdud idi. Bu, bir səbəb
idi. Digər səbəb o idi ki, dünya bunu görmək istəmirdi, çünki bu, -
biz bunu sonra anladıq, - müəyyən dərəcədə mövcud stereotiplərin
əleyhinə olan bir mənzərə idi. Çünki birinci Qarabağ müharibəsi
başlayanda demək olar əksər ölkələrdə belə bir təsəvvür var idi ki,
Ermənistan haqlıdır, Azərbaycan haqsızdır. Ərazi bütövlüyü
məsələləri kənara qoyulmuşdu. Ancaq xalqların öz müqəddəratını
təyinetmə məsələsi ön plana çıxmışdı. Halbuki heç kim sual vermirdi
ki, axı erməni xalqı öz müqəddəratını müəyyən edib. Onların
müstəqil Ermənistan dövləti var. Nə üçün tarixi Azərbaycan
torpağında ikinci Ermənistan dövləti yaradılmalıdır. Heç kim buna
cavab verə bilmədi. Ona görə bu stereotiplər uzun illər davam etdi.
Uzun illər ərzində bizə qarşı ədalətsizlik tətbiq olunurdu. Baxın,
Sovetlər Birliyi dağılandan sonra Amerika Konqresi azadlığa dəstək
aktı qəbul etmişdi. Bu qanun bütün keçmiş müttəfiq respublikalara
yardım məqsədilə qəbul edilmişdi. Azərbaycanı oradan çıxardılar.
Kim çıxardı? Erməni lobbisinin nümayəndələri. Onların bir çoxu indi
də yüksək vəzifələrdədir. Səbəb o idi ki, guya Azərbaycan
Ermənistanı blokadaya alıb. Necə almışıq ki, bizim torpaqlarımız
işğal altına düşüb?! Ancaq bizə qarşı sanksiyalar tətbiq olundu. Bu
günə qədər o sanksiya hələ də qüvvədədir. Onun nömrəsi də var -
907-ci düzəliş. Azadlığa dəstək aktının 907-ci düzəlişi bizə
sanksiyalar tətbiq edir. Bu qədər ədalətsizlik ola bilərmi? Sadəcə
olaraq, o vaxt hakimiyyətdə olanlar buna qarşı heç bir addım ata
bilmədilər. Uzun illər lazım oldu ki, biz dünyanın fikrini
dəyişdirə bilək, həqiqətləri təqdim edə bilək. Açıq-aydın olan
həqiqətləri təsdiq etmək üçün, onları sübut etmək üçün görün biz nə
qədər səy göstərdik. Stereotip isə belə idi ki, Ermənistan daim
haqlıdır. Nə etsə də yenə də onlara haqq qazandırırdılar. Baxın,
son bir-iki il ərzində Ermənistanda nə qədər müxalifət lideri həbs
edildi. Nə qədər insan öz hüquqlarından məhrum edildi. Hətta siyasi
qətllər də baş verdi. Hansısa bir beynəlxalq təşkilat onları
qınadımı? Yox. Onlara hər şey etmək mümkündür. Biz isə haqlı
olduğumuzu döyüşərək sübut etməyə çalışırdıq və buna nail olduq.
Sizin bu gün Azərbaycanda olmağınız, bizim sözümüzü dünyaya
çatdırmağınız, əlbəttə ki, haqq-ədalətin bərqərar olmasına böyük
töhfə verir.
O ki qaldı, ikinci sualınıza, bizim soydaşlarımız öz torpaqlara nə
vaxt qayıda bilərlər? Bilirsiniz, mən də özüm-özümə bəlkə hər gün
eyni sualı verirəm. Çünki mən də istəyirəm ki, nə qədər mümkünsə
qısa müddət ərzində biz buna nail olaq. Amma bunun üçün əlbəttə ki,
kompleks tədbirlər görülməlidir. Bu barədə mən artıq demişəm.
Minalardan təmizləmə prosesi başa çatandan sonra və artıq bununla
paralel olaraq biz bu işləri başlayırıq. Bu yaxınlarda “ağıllı
kənd” layihəsi artıq gerçəkləşməyə başlamışdır. Zəngilan rayonunun
üç kəndində - Birinci, İkinci, Üçüncü Ağalı kəndlərində bu layihə
həyata keçiriləcək. Mən təlimat vermişdim ki, bu ilin sonuna qədər
layihə tam başa çatsın. Yəni, orada təqribən 1000-ə yaxın insan
yerləşəcək. Bütün lazımi infrastruktur qurulacaq, əkin sahələri
bərpa ediləcək və insanlar oraya qayıdacaqlar. Belə pilot layihələr
çox ola bilər. Biz indi onun üzərində işləyərik.
O ki qaldı, böyük şəhərlərə qayıdışa, əlbəttə ki, şəhərlərin baş
planları tərtib edilməlidir. Misal üçün, Ağdam şəhəri. Müharibədən
əvvəl orada təqribən 40 minə yaxın insan yaşayırdı. İndi əhalinin
sayı artıb, olub 50 mindən çox. Biz 50 minlik, bəlkə də 70 minlik
bir şəhər planlaşdırmalıyıq, infrastruktur yaratmalıyıq. Ondan
sonra binalar inşa edilməlidir, o cümlədən məktəblər, xəstəxanalar.
Yəni, bu, böyük bir zaman tələb edir. Yenə də deyirəm, bizim
yarışacağımız əsas tərəf müqabili zamandır. Çünki vəsait də var.
Bütün gücləri də səfərbər etmişik. Amma zaman, əlbəttə ki, öz
haqqını diktə edir. Mən hansısa bir tarix vermək istəməzdim.
Halbuki mənim fikrimdə tarixlər var, amma vaxtından əvvəl insanları
sevindirmək, bəzilərini bəlkə də həyəcanlandırmaq istəmirəm. Amma
inanın ki, maksimum qısa müddət ərzində mərhələli yollarla biz
insanlarımızı o bölgələrə qaytaracağıq. Eyni zamanda, hazırda azad
edilmiş bütün ərazilərdə, ilk növbədə, bərpa ediləcək kəndlərin də
siyahısı tutulur. Biz bu məsələ üzərində də fəal çalışırıq.
Türkiyənin Qlobal Jurnalistlər Şurasının rəhbəri: Cənab Prezident,
əvvəlcə, təşəkkürümüzü bildiririk. Burada bizi qəbul etdiniz.
Türkiyənin Qlobal Jurnalistlər Şurasının 40 ölkədə nümayəndəliyi
var. Azərbaycan da bunlardan biridir. Türkiyədə bütün şəhərlərdə
nümayəndəsi olan, Ankarada Baş Qərargahı, İstanbulda ofisi olan bir
təşkilatın rəhbəri olaraq buraya xarici mətbuat nümayəndələri,
xarici jurnalistlərlə birlikdə gəldik. Sizə təşəkkür plaketimiz
var. Onu Sizə təqdim edəcəklər. Sualıma gəldikdə, Siz dediyiniz
kimi, beynəlxalq ictimaiyyətin ciddi əleyhinə olduğu 44 günlük
Vətən müharibəsini Müzəffər Ali Baş Komandan kimi uğurla
yekunlaşdırdınız. Bununla bağlı Sizi təbrik edirik. Təbii ki,
bundan sonrakı proses mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Müharibə başa
çatıb. Amma beynəlxalq ictimaiyyətdə belə bir qənaət var - Dağlıq
Qarabağın statusu tam olaraq müəyyənləşmədən bu müharibə heç vaxt
bitməz. Sizə görə bu müharibə həqiqətən yekunlaşıbmı, başa çatıbmı?
Bundan sonra iki ölkə, iki xalq sülh şəraitində qonşuluq
münasibətləri ilə həyatlarına davam edəcəklərmi? Bundan sonra
proseslər necə olacaq? Bu, sualımın bir hissəsi. İkincisi,
bildiyimiz kimi, Rusiya-Türkiyə Birgə Monitorinq Mərkəzi yaradılıb.
Bu mərkəz nə işlə məşğul olur, hansı işləri görür? Bu da
maraqlıdır. Bu mərkəzə funksiya verildimi? Hansı vəzifələri
öhdəsinə götürdü? Türkiyənin 44 günlük müharibədəki rolunu bilirik.
Öhdəsinə götürdüyü vəzifələri bilirik. Amma sülhdən sonra
Türkiyənin missiyası nə olacaq? Bununla bağlı məlumat verə
bilərsinizmi? Çox təşəkkür edirəm, hörmət və ehtiramımı
bildirirəm.
Prezident İlham Əliyev: Təşəkkür edirəm. İlk növbədə, statusla
bağlı sualınıza cavab vermək istərdim. Mən bu haqda artıq demişəm,
bir daha demək istəyirəm ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başa çatıb.
Azərbaycan bu münaqişənin bir tərəfi idi. Biz bu fikri açıq-aydın
ifadə edirik ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi artıq həll olunub.
Azərbaycan bunu həll edib. Otuz il davam edən danışıqlar heç bir
nəticə vermədi. Minsk qrupunun fəaliyyəti olsa da, nəticəsi sıfra
bərabər oldu. Son iki il ərzində faktiki olaraq Minsk qrupunun
həmsədrləri özləri də bilmirdilər ki, nə işlə məşğul olsunlar.
Çünki Ermənistan baş nazirinin yersiz və çox təhlükəli bəyanatları
onların fəaliyyətini də faktiki olaraq iflic etmişdi, mənasız
etmişdi. Əgər Ermənistan baş naziri deyirsə ki, “Qarabağ
Ermənistandır və nöqtə”, ondan sonra hansı proses ola bilər, hansı
danışıqlardan söhbət gedə bilər? Bu, əslində, Minsk qrupunun
həmsədrlərini də çox çətin vəziyyətə saldı. Çünki onlar da buna hər
hansı bir reaksiya verməli idilər. Faktiki olaraq son iki il
ərzində danışıqlar aparılmırdı. Yəni, Azərbaycan bu məsələni
təkbaşına həll etdi. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi həll olundu.
Noyabrın 10-da imzalanmış Bəyanat bunu təsdiqləyir.
O ki qaldı, statusa, mən öz çıxışlarımda statusun ünvanını
göstərdim. Bir daha o məsələyə qayıtmaq istəmirəm. Status
haradadır, onu hər kəs bilir. Hesab edirəm ki, Ermənistan və erməni
xalqı üçün bu məsələ nə qədər az dilə gətirilərsə, o qədər də yaxşı
olar. Çünki Ermənistana və erməni xalqına yanlış vədlər vermək
lazım deyil. Onları bu günə salan səbəblərdən biri də məhz o idi.
Xülya idi, iddia idi, əsassız istəklər idi. Bu istəklərə rəvac
verən bəzi xarici ölkələrin siyasətçiləri də erməni xalqının bu
rəzil duruma salınmasında öz rolunu oynadılar. Ona görə status
məsələsi, ümumiyyətlə, gündəlikdən çıxmalıdır. Dağlıq Qarabağ
Azərbaycanın əzəli torpağıdır. Faktiki olaraq, biz bu gün,
ümumiyyətlə, Dağlıq Qarabağ ifadəsini də işlətməməliyik. Qarabağ
aranlı-dağlı Azərbaycanın ayrılmaz hissəsidir. Onun bir hissəsində
erməni xalqı yaşayır. Biz buna etiraz etmirik. Baxmayaraq ki,
erməni əhalisi ora XIX əsrin əvvəllərində köçürülmüşdür. Biz etiraz
etmirik. Bizim başqa yerlərimizdə də erməni əhalisi yaşayır və heç
bir problem yaşanmır. Ona görə statusla bağlı hesab edirəm ki, əgər
kimsə bu gün bu məsələni qaldırırsa, sülhə yox, qarşıdurmaya daha
çox xidmət göstərir. Bundan sonra Azərbaycan və erməni xalqlarının
birgə yaşaması ilə bağlı da bizdə aydın təsəvvür var. Mən bunu
müharibə dövründə də demişəm, dəfələrlə. Əfsuslar olsun ki,
müharibə dövründə biz Ermənistan rəhbərliyindən buna oxşar
bəyanatlar eşitməmişik. Əksinə, ədavətlə, nifrətlə dolu açıqlamalar
verilirdi. Mən isə deyirdim ki, bizim erməni xalqı ilə işimiz
yoxdur. Ermənilər bizim vətəndaşlarımızdır. Azərbaycanda minlərlə
erməni yaşayır. Müharibə dövründə erməni əsirlərlə bizim
davranmağımız bunu bir daha göstərir. Mən sizə bir misal gətirim.
Azad edilmiş bir kənddə iki yaşlı insan yiyəsiz qalmışdı. Yəni
oradan qaçan “qəhrəman” erməni əsgərləri onları qoyub qaçmışdılar.
Bir qadın idi, bir də kişi. Onların yaşı çox idi. Onları biz
gətirdik, xəstəxanaya yerləşdirdik. Ondan sonra da Ermənistan
tərəfi ilə əlaqə saxladıq ki, biz dövlət sərhədində onları təhvil
vermək istəyirik. Biz onları sərhədə gətirəndə onlar yaşlı qadını
qəbul etdilər, yaşlı kişini qəbul etmədilər. Dedilər ki, bu, artıq
xəstədir. Bizim də buna baxmağa imkanımız yoxdur. Bunun heç bir
qohumu yoxdur. Əgər biz bunu qəbul etsək, buna kim baxacaq? Baxın,
bu əxlaqsızlığın dərəcəsi varmı, yoxsa yox? Biz nə qədər səy
göstərsək də, - Qırmızı Xaç da bunun şahididir, biz bunu Qırmızı
Xaçın iştirakı ilə edirdik, - ondan imtina etdilər. O yaşlı kişi
bizdə qaldı. Qırmızı Xaç onu bizim köməyimizlə xəstəxanaya
yerləşdirdi. Bütün səylərə baxmayaraq, bir müddətdən sonra o
rəhmətə getdi. Biz bunu da edirdik. Amma onların cavabı nə oldu.
Ona görə, biz bu gün də bəyan edirik və mən Prezident kimi bunu
deyirəm, bizim erməni xalqı ilə birgə yaşamağımızın böyük tarixi
vardır. Həm Ermənistanda, həm Azərbaycanda, həm başqa ölkələrdə.
Misal üçün Gürcüstanda elə kəndlər var ki, orada azərbaycanlılar və
ermənilər bir kənddə yaşayırlar. Onların arasında heç bir ixtilaf
yoxdur. Rusiyada, Ukraynada, Avropada. Bizim mövqeyimiz bundan
ibarətdir. Amma bu, birtərəfli məsələ deyil. Erməni xalqı da buna
hazır olmalıdır. Amma əfsuslar olsun ki, erməni xalqının beynini o
qədər zəhərləyiblər ki, onların bu xəstəlikdən xilas olmaları üçün
gərək daha böyük səylər göstərilsin.
Rusiya-Türkiyə Monitorinq Mərkəzinin fəaliyyətinə gəldikdə, deyə
bilərəm ki, bu da müəyyən mənada noyabrın 10-da imzalanmış
Bəyanatda öz əksini tapıb. Orada dəqiq göstərilmirdi ki, bu
Rusiya-Türkiyə Monitorinq Mərkəzi olacaq. Amma biz bu Bəyanatı
razılaşdıranda bunu müəyyən etmişdik. Azərbaycan öz vəsaiti
hesabına bu monitorinq mərkəzini Ağdam rayonunun Mərzili kəndinin
yaxınlığında yaratdı. Bütün şərait yaradıldı. Bildiyiniz kimi,
monitorinq mərkəzi fəaliyyət göstərir və bunun əsas məqsədi
post-müharibə dövründə nəzarət etmək, pilotsuz uçuş aparatlarından
da istifadə edərək monitorinq aparmaqdır ki, bu münaqişə zonasında
hər hansı bir qarşıdurma olmasın. Əgər olarsa, bunu kim törədib,
təşəbbüskar kimdir, günahkar kimdir, bunu təsbit etməkdir. Bu günə
qədər, - əgər dediyim o diversiya qrupunun Azərbaycana keçməsini
istisna etsək, - hər hansı bir ciddi qarşıdurma olmamışdır. Hesab
edirəm ki, bu monitorinq mərkəzi post-müharibə dövrü üçün çox
önəmli bir alət olaraq fəaliyyət göstərəcək.
Növbəti sualınız Türkiyə tərəfinin fəaliyyəti ilə bağlıdır.
Dediyiniz kimi, Türkiyənin missiyası nə olacaq? Türkiyə müharibənin
ilk günlərindən çox müsbət davranış göstərib. Sülhə, sabitliyə
hesablanmış davranış. Eyni zamanda, ilk günlərdən Azərbaycanın haqq
işinə Türkiyə öz dəstəyini göstərmişdir. Əziz qardaşım hörmətli
Prezident ilk günlərdən çox dəqiq açıqlamalar vermişdir. Digər
vəzifəli şəxslər - müdafiə naziri, xarici işlər naziri, digər
nazirlər, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin sədri. Bütün bu
açıqlamalar, bizə verilən siyasi və mənəvi dəstək həm bizi
gücləndirdi, eyni zamanda, bir çoxları üçün çox ciddi mesaj oldu.
Müharibədən sonra da Türkiyə çox müsbət münasibət göstərir. Hətta,
dünən Türkiyənin rəsmi şəxsləri Ermənistanda olan vəziyyətlə bağlı
açıqlamalar verdilər. Bu gün Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya
arasında baş nazirlərin müavinləri səviyyəsində aparılan görüşlər
də Türkiyə tərəfinə bəllidir. Çünki bu görüşlər bütün bölgə üçün
əhəmiyyət daşıyır. Həm Türkiyə, həm İran, həm gələcəkdə belə bir
istək olarsa, Gürcüstan ümumi platformaya qoşula bilər. Türkiyə bu
gün dünya miqyasında güc mərkəzi kimi, bütün bölgələrdə, o cümlədən
bizim bölgəmizdə çox müsbət rol oynayır və bu, bölgənin sabitliyi
üçün çox önəmlidir.
Rusiyanın RİA-Novosti agentliyi: Hər vaxtınız xeyir, cənab
Prezident. Bu günlərdə biz Laçın rayonunda olduq. Şəxsən mən ilk
dəfə idi ki, orada olurdum. İlk baxışda, əlbəttə, gözəl yerlərdir
və başa düşürük ki, oranın böyük potensialı var. Lakin, eyni
zamanda, orada olarkən başa düşdük ki, bu yerlərin dirçəldilməsi
üçün hələ çox iş görülməlidir. Əlbəttə, müharibədən sonra bu
ərazilərin minalardan təmizlənməsi prosesi bununla birbaşa
bağlıdır. Bəlkə də bu rəqəmlər artıq səsləndirilib, ola bilsin yeni
məlumatlar var. Hələ nə qədər ərazini minalardan təmizləmək
lazımdır? Siz hansı müddətləri müəyyən edirsiniz? Rusiya
mətbuatının nümayəndəsi kimi bilmək istərdim, bu ərazilərdə
infrastrukturun bərpası prosesində iştirak edə biləcək Rusiya
şirkətləri ilə danışıqlar aparılırmı və əgər aparılırsa, hansı
şirkətlərlə? Sağ olun.
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun. Ərazilərin minalardan
təmizlənməsi məsələsində biz hələ yolun başlanğıcındayıq. Biz hələ
cəmi bir neçə min hektar ərazini təmizləmişik. Mən yeni hərbi
bölmələrin, Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin yeni
mühəndis-istehkamçı batalyonlarının formalaşması barədə göstərişlər
vermişəm. Bu bölmələr artıq formalaşıb. Bu yaxınlarda biz
Türkiyədən müasir texnika almışıq, o artıq gətirilib. Bu texnika
bizim işimizi xeyli asanlaşdıracaq. Bununla paralel olaraq mən
yaxın vaxtlarda Minatəmizləmə üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılması
barədə Sərəncam imzalamışam. Bundan əvvəl bizdə mövcud olan, ANAMA
adlanan qurumun statusu çox qeyri-müəyyən idi. O, vaxtilə işğaldan
azad edilmiş ərazilərin bərpası üzrə mövcud olmuş komissiyanın
nəzdində yaradılmışdı. Bu işi gücləndirmək üçün biz dövlət qurumu
yaratdıq, o, artıq formalaşıb. Agentliyin səmərəli işləməsi üçün
biz bu ilin investisiya proqramında təqribən 100 milyon manat
ayıracağıq. O cümlədən ən müasir avadanlıq, distant xarakterli
robotlar və minatəmizləyən maşınlar alınacaq. Yəni, biz bu işlə
maksimum məşğul olmağa çalışacağıq. Birinci istiqamət Müdafiə
Nazirliyi, ikinci istiqamət Minatəmizləmə Agentliyidir. Bundan
əlavə, müharibə başa çatandan dərhal sonra ərazilərin minalardan
təmizlənməsində iştirak etmək və bizim istehkamçılara treninqlər
keçirilməsi üçün Türkiyə Müdafiə Nazirliyindən 100-dən çox
mütəxəssis ezam edilib. Ağdam rayonunun ərazisinin minalardan
təmizlənməsində Rusiya Fövqəladə Hallar Nazirliyinin bir qrupu da
iştirak edir. Rusiya Fövqəladə Hallar Nazirliyi qrupunun əsas
fəaliyyəti rusiyalı sülhməramlıların məsuliyyət zonası ilə
bağlıdır, lakin onlar burada da iştirak edirlər. Hazırda biz bu
istiqamətdə təcrübəyə malik olan bir neçə şirkətlə danışıqlar
aparırıq, ancaq bu danışıqlar hələ başa çatmayıb. Orada
razılaşmalar gedir. Lakin biz bütün imkanlardan maksimum istifadə
edəcəyik. Yeri gəlmişkən, agentliyin rəhbəri vəzifəsinə təyin
edilən şəxsə də demişəm, biz istəyirik ki, bu işdə Azərbaycan
şirkətləri də iştirak etsinlər, çünki bu iş, təəssüf ki, bir ilin
işi deyil. Minalardan təmizlənməli olan ərazi kifayət qədər
böyükdür. Buna görə yerli şirkətlər də bu işə qoşulmalıdır.
Metodologiyaya gəldikdə, burada metodologiya var. İlk növbədə,
haranın və necə minalardan təmizlənməli olması barədə beynəlxalq
təcrübə var. Buraya kommunikasiyalar, yaşayış məntəqələri və kənd
təsərrüfatı fəaliyyəti üçün yerlər aiddir. Yeri gəlmişkən deməliyəm
ki, biz işğaldan azad edilmiş ərazilərdə kənd təsərrüfatı
fəaliyyətinə artıq başlamışıq, 7 min hektardan çox ərazidə payızlıq
buğda əkilib. Bunun üçün əvvəlcə ərazi minalardan təmizlənib. Belə
ki, biz geniş beynəlxalq əməkdaşlığa hazırıq. Mən bilirəm ki,
hazırda müxtəlif şirkətlərdən çoxlu təkliflər daxil olur. Lakin bir
sıra başqa məsələlərdə olduğu kimi, burada da iki əsas amil var –
keyfiyyət və qiymət. Bax, bu iki amil birlikdə bizim bu və ya digər
şirkətə üstünlük verməyimiz üçün əsas şərt olacaq.
Bərpa işində Rusiya şirkətlərinin iştirakı barədə digər sualınıza
gəldikdə isə, bu barədə mən artıq bəyanat vermişəm. Biz dost
ölkələrdən olan şirkətləri cəlb edəcəyik. Rusiya və Azərbaycan dost
ölkələrdir. Buna görə təbii ki, Rusiya şirkətləri cəlb ediləcək.
Fikrimcə, artıq onlar özləri maraq göstərə bilərlər. Ona görə ki,
biz müəyyən iş növləri barədə müxtəlif ölkələrdən sifarişlər
alırıq. Bu, şəhərlərin planlaşdırılmasına, obyektlərin, o cümlədən
infrastruktur obyektlərinin, yolların, körpülərin, elektrik
stansiyalarının tikintisi ilə bağlıdır. Yəni, işin həcmi çox
böyükdür. 10 min kvadratkilometrdən çox ərazi azad edilib. Buna
görə düşünürəm ki, Azərbaycanın bütün dostları üçün kifayət qədər
iş var.
İctimai Televiziya: Cənab Prezident, sentyabrın 27-də Ermənistanın
növbəti təcavüz cəhdinə cavab olaraq Azərbaycan Ordusunun əks-hücum
əməliyyatı Ordumuzun parlaq qələbəsi ilə başa çatdı. Azərbaycan
müharibədən sonra işğaldan azad olunan ərazilərinin sürətli
təmir-bərpa işləri ilə məşğuldur və yeni çoxtərəfli regional
əməkdaşlıq platformaları üzərində işləyir. Müharibədən sonra
regionun inkişaf perspektivlərini necə qiymətləndirirsiniz və bu,
ölkəmizə, region dövlətlərinə necə öz töhfəsini verəcək?
Prezident İlham Əliyev: Mən vəziyyəti çox müsbət qiymətləndirirəm.
Hesab edirəm ki, regionun gələcək inkişafı üçün bu gün nadir
imkanlar yaranıb. Çünki bir daha qeyd etmək istəyirəm, biz hesab
edirik və bizim bir çox tərəfdaşlarımız hesab edirlər ki, müharibə
başa çatıb və biz artıq kitabın o səhifəsini bağlamalıyıq, gələcəyə
baxmalıyıq. Nikbinliyə səbəb olan digər amil odur ki, qonşularımız
da bizim fikirlərimizi bölüşürlər. Regionun gələcək inkişafı,
inteqrasiya layihələrinin icrası ilə bağlı bizim aramızda fikir
ayrılığı yoxdur. Mən deyə bilərəm ki, Türkiyə, Rusiya, İran
rəhbərlərilə bu məsələ ilə bağlı mənim bir çox söhbətlərim olub,
xarici işlər nazirləri səviyyəsində, Baş nazirlərin müavinləri
səviyyəsində məsləhətləşmələr, təmaslar olub və biz faktiki olaraq
tam yekdil fikir sərgiləyirik ki, bu imkandan maksimum səmərə ilə
istifadə etməliyik. Çünki postmüharibə dövrü doğrudan da yeni
imkanlar açır, əməkdaşlıq, qarşılıqlı ticarət, kommunikasiyaların
açılması, yeni nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılması üçün çox nadir
imkanlar yaradır. Biz əgər təkcə Zəngəzur dəhlizinə fikir versək
görərik ki, bu, yalnız Rusiya, Azərbaycan, Türkiyə, İran,
Ermənistanın maraqlarına cavab vermir, bu, qonşu ölkələrin
maraqlarına da cavab verir. Yəni, Avrasiyanın yeni bir nəqliyyat
damarı açıla bilər. Əgər bu müsbət meyillər üstünlük təşkil edərsə,
əlbəttə ki, icra edilən hər bir layihə özündən sonra digər layihəni
də gətirib çıxaracaq. Mən burada bizim enerji sektorundakı
fəaliyyətimizdən misal gətirə bilərəm. Biz birinci addımı atanda
bəlkə də təsəvvür etmirdik ki, bu gün nə qədər böyük layihələr icra
edəcəyik. Birinci neft kəməri - Azərbaycanı, Xəzər dənizini Qara
dənizlə birləşdirən, 99-cu ildə istismara verilən Bakı-Supsa
kəməri, görün, nəyə gətirib çıxardı. Ondan sonra neçə layihə icra
edildi. Sərmayə qoyuluşu, yeni kəşfiyyatlar, eyni zamanda, Cənub
Qaz Dəhlizi. Bu layihənin icrası ilə bağlı olan məsələlərdə artıq 7
ölkə birləşib və indi bu, özlüyündə yeni bir əməkdaşlıq formatı
yaradır. Eyni mənzərəni biz burada da görə bilərik. Ancaq bir
şərtlə ki, burada hər hansı gizli məqamlar, fikirlər olmasın,
səmimiyyət, qarşılıqlı inam və maraqların bölgüsü olsun. Çünki
bütün ölkələrin maraqları təmin edilməlidir. Məhz o təqdirdə bu
vəziyyətdən biz maksimum səmərə ilə istifadə edə bilərik. Bir daha
demək istəyirəm ki, Azərbaycan Türkiyə, Rusiya, İran - mənim
ölkələrin dövlət başçıları ilə görüşlərim və fikir mübadiləsi
deməyə əsas verir ki, biz bir mövqedəyik. Ermənistan sözdə hələ ki,
bu mövqedədir. Çünki gedən məsləhətləşmələrdə bəzi fikirlər
ortalığa atır ki, o fikirlər qəbul edilən fikirlər deyil. Ona görə
Ermənistanda da əgər bu məsələ ilə bağlı eyni yanaşma olarsa, onda
əlbəttə ki, Ermənistan da gedən proseslərin tərkib hissəsi ola
bilər. Yox, olmasa, onsuz da biz planlaşdırdığımız məsələləri həll
edəcəyik. Heç kim bizi dayandıra bilməz. Çünki yaxın tarix də
göstərib, nəyi hədəfləmişiksə, ona da çatmışıq. Sadəcə olaraq,
Ermənistan növbəti dəfə bu tarixi şansı itirə bilər, necə ki, 90-cı
illərdə itirib, inanmayıb ki, biz bütün layihələri icra edəcəyik,
onlar Ermənistandan yan keçəcək, Ermənistan bir quruş da mənfəət
görməyəcək. İndi də əgər belə fikirdədirlərsə, yenə də eyni
aqibətlə üzləşəcəklər. Biz əməkdaşlığa hazırıq və hesab edirik ki,
bu əməkdaşlıq bölgədə uzunmüddətli sülhün əsas təminatçısı ola
bilər.
Yaponiyanın “JİJİ PRESS” İnformasiya Agentliyi: Salam, hörmətli
cənab Prezident. Əvvəla, Sizə çox təşəkkür edir və bir daha
başsağlığı diləklərimizi bildiririk. Bizim sualımız Xocalı ilə
bağlıdır. Otuz il əvvəl orada bir çox insan çox yaxınlarını itirdi.
Hazırda azərbaycanlıların oraya geri qayıtması gündəmdədir. Ancaq
orada həyatda qalmağı bacaranlarla danışdığımız zaman “Bəli, biz
oraya geri qayıtmaq istəyirik, amma orada erməni görmək istəmirik”
deyirlər. Orada Sizə görə, ermənilərin və azərbaycanlıların
birlikdə yaşamaları mümkündürmü? Bu məsələ ilə bağlı hansı
tədbirləri görürsünüz? Təşəkkürlər.
Prezident İlham Əliyev: Mən artıq müəyyən dərəcədə bu suala cavab
verdim. Hesab edirəm ki, bu, mümkündür. Azərbaycanın, əslində,
siyasəti də, mövqeyi də, xalqımızın düşüncələri də bu fikri
təsdiqləyir. Biz əməkdaşlığa açıq olan ölkəyik və Azərbaycanda
müxtəlif xalqların nümayəndələri əsrlərboyu bir ailə kimi
yaşayırlar. Azərbaycanda heç vaxt dini, milli zəmində hər hansı
qarşıdurma, anlaşılmazlıq olmamışdır. İkinci Qarabağ müharibəsi
bunu bir daha göstərdi. Yəni, bütün xalqların nümayəndələri bir
bayraq altında bir yumruq kimi birləşdi və bu Qələbədə Azərbaycanda
yaşayan hər bir xalqın öz qiymətli və dəyərli payı var.
O ki qaldı, gələcəkdə ermənilərlə birgə yaşamağımıza, mən bir daha
demək istəyirəm ki, müxtəlif ölkələrdə bu, baş verir, o cümlədən
Azərbaycanda. Bu yaxınlarda mənə verilən məlumata görə, hətta bizim
jurnalistlər Ermənistanın keçmiş müdafiə nazirinin Azərbaycanda
yaşayan bacısını da tapıblar. Baxın, Ermənistanın 1990-cı illərdəki
müdafiə naziri azərbaycanlılara qarşı soyqırımının törədilməsində
iştirak edib. Onun doğmaca bacısı Azərbaycanda yaşayır. Ona bir söz
deyən var? Yoxdur. Bax, Azərbaycan xalqının əxlaqı budur, mənəvi
durumu budur. Biz bundan sonra da buna hazırıq.
Mən tam əminəm ki, Qarabağın bu gün sülhməramlı missiyasının
nəzarətində olan torpaqlara da azərbaycanlılar qayıtmalıdırlar,
qayıdacaqlar. Noyabrın 10-da imzalanmış Bəyanatda bu, göstərilir.
Bəli, bu, bir qədər zaman və birgə səylər tələb edəcək. Amma bu,
qaçılmazdır. O cümlədən biz Xocalıya da qayıdacağıq. Bunun başqa
yolu yoxdur. Ermənistan tərəfi də bunu anlamalıdır ki, süni
əngəllər yaratmaq istəsə ancaq özünə zərbə vurmuş olar.
Eyni zamanda, mən dediyiniz məsələni də yaxşı başa düşürəm.
Müharibənin yaraları sağalmayıb. Xocalı yaraları heç vaxt
sağalmayacaq. Biz heç vaxt Xocalı soyqırımını unutmayacağıq, həm
qurbanların yaxınları, həm bütün Azərbaycan xalqı. Müharibənin
yaralarının sağalması üçün vaxt lazımdır. Biz bunu başa düşürük və
burada heç kimi tələsdirmək istəmirik, heç kimi məcbur etmək
istəmirik.
Bizim üçün birinci mərhələdə azad edilmiş torpaqlara
vətəndaşlarımızın qayıtmasıdır. Bununla paralel olaraq, - artıq bu
suallara mən cavab verdim, - uzunmüddətli sülhün təmin edilməsi və
müharibə risklərinin sıfra endirilməsi məsələləri dayanır. İndi
müharibədən heç dörd ay keçməmiş artıq rəsmi şəxslər – Ermənistan
və Azərbaycan rəsmi şəxsləri arasında təmaslar qurulur, görüşlər
keçirilir, bəzən açıq formatda, bəzən qeyri-rəsmi formatda. Amma bu
proses gedir və bu proses müsbət istiqamətdə gedir. Ona görə burada
bütün bu həssaslığı başa düşərək bir daha demək istəyirəm ki, biz
istədiyimizə tam nail olmaq üçün müdrik olmalıyıq və bütün
addımları vaxtında atmalıyıq. Necə ki, İkinci Qarabağ müharibəsində
vaxtında atılmış addımlar səmərəsini vermişdir.
Rusiyanın “Zvezda” və “Bolşaya Aziya” mediaholdinqləri: Cənab
Prezident, mən Rusiya Silahlı Qüvvələrinin “Zvezda” mediaholdinqini
və “Bolşaya Aziya” mediaholdinqini təmsil edirəm. “Bolşaya Aziya”
mediaholdinqinin sualından başlamaq istəyirəm, kifayət qədər sadə
sualdır. Siz bütün dünyanın gözü qarşısında nadir presedent
yaratdınız. Çünki Siz Qarabağ müharibəsi zamanı mütləq mənada
sülhməramlı kimi çıxış etdiniz. Siz 23 dəfə sülh haqqında
danışdınız, halbuki digər tərəf bir dəfə də olsun, bu cür bəyanat
vermədi. Siz bundan sonra Ermənistan ilə dövlət səviyyəsində
münasibətləri necə qurmaq niyyətindəsiniz? Erməni xalqı ilə yox,
məhz bir dövlət olaraq Ermənistanla, Sizin həqiqətən dünyanı
heyrətləndirən təşəbbüslərinizin davamı kimi.
Rusiya Silahlı Qüvvələrinin “Zvezda” mediaholdinqinin sualı isə
ağır silahlardan, o cümlədən Rusiya istehsalı olan “İsgəndər”
əməliyyat-taktiki raketlərdən istifadə olunması barədə Ermənistan
rəsmi şəxslərinin heyrətamiz və ziddiyyətli bəyanatları ilə
bağlıdır. Bu bəyanatlar Rusiya Müdafiə Nazirliyi tərəfindən təkzib
edilib, lakin bununla yanaşı, mən deyərdim ki, Ermənistan ilə
həmhüdud olan, öz təhlükəsizliyi və sülh üçün narahat olan bütün
dövlətlərin hamısında müəyyən ajiotaj yaradıb. Siz necə hesab
edirsiniz, Sizin fikrinizcə, məsuliyyətsiz şəxslərin əlinə keçə
biləcək belə silahlara mümkün nəzarət üçün hansı mexanizmlər
yaratmaq olardı? Bunun davamı kimi, Rusiya ilə silah sazişləri üzrə
gələcək münasibətləri necə təsəvvür edirsiniz? Mümkünsə, bu barədə
danışardınız. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm.
Prezident İlham Əliyev: Sentyabr-noyabr aylarında baş verən
hadisələrə belə diqqət ayırdığınıza görə sağ olun. Mən sülh barədə
neçə dəfə danışmağımı doğrusu saymamışam, lakin siz saymısınız. Bu,
o deməkdir ki, siz sualın mahiyyətinə çox diqqətlə varmısınız. Buna
görə də cavab vermək mənə asan olacaq. Əslində, mən sülh barədə çox
danışmışam və dediklərimi bu gün bir daha təkrar etmək istəyirəm.
Müharibənin ilk günündən mən deyirdim ki, işğal edilmiş bütün
ərazilərdən çıxmaq müddətini bizə təqdim edəcəkləri anda biz
dayanmağa hazırıq. Əgər erməni tərəfi mənim sözlərimə qulaq
assaydı, o halda onların məğlubiyyəti bu dərəcədə alçaldıcı və
ağrılı olmazdı, bu qədər tələfat da olmazdı. Bununla yanaşı,
Ermənistan tərəfi baş nazirin şəxsində Prezident Putinin sözlərinə
də qulaq asmadı. Mən bu barədə danışa bilərəm, çünki o, özü bu
barədə şəxsən deyib ki, müharibə dövründə biz dəfələrlə əlaqə
saxlamışıq. Mən deməliyəm, təbii ki, bizim Ermənistanın baş naziri
ilə əlaqəmiz olmayıb və yoxdur. Lakin Prezident Putin vasitəsilə
bir növ bir-birimizə müxtəlif mesajlar ötürürdük. Bildiyimə görə,
Rusiya Prezidenti də bu barədə deyib ki, Ermənistan baş naziri onun
sözlərinə qulaq asmayıb və bununla da vəziyyəti o dərəcədə
ağırlaşdırıb ki, kapitulyasiya haqqında aktı haradasa, hansısa
qaranlıq otaqda imzalamağa məcbur olub. Əgər yadınızdadırsa, o,
hətta imzalanma mərasimində də yox idi. Buna görə də hər şey
Ermənistan rəhbərliyinin və Ermənistan iqtidarının hansı siyasəti
seçəcəyindən asılı olacaq. Bizim siyasətimiz həm müharibə dövründə,
həm müharibədən sonra birmənalıdır. Mən bu siyasəti qısaca və
dürüst ifadə edərək bu gün də deyirəm ki, bizim hədəfimiz sülhdür.
Müharibə bizə lazım deyildi. Bu, məcburi tədbir idi. Bu tədbir
bütün otuz illik səmərəsiz danışıqlardan daha effektli oldu.
Beləliklə, hər şey Ermənistan rəhbərliyinin müasir reallıqlara
düzgün qiymət verməsindən, düzgün nəticə çıxarmasından və revanşist
cəhdlərin istisna edilməsindən asılı olacaq. Biz bütün olanları
izləyirik, daha da diqqətlə izləyəcəyik. Biz təkcə işğal edilmiş
ərazilərdə deyil, həm də Ermənistan ərazilərində vəziyyəti
izləyirdik. Biz bütün yerdəyişdirmələri, o cümlədən uzaqmənzilli
raketlərin də irəli çıxarılmasını görürdük, bu gün isə daha artıq
dərəcədə görürük. Buna görə də mən erməni rəhbərliyinin hiyləgərlik
etməsini, bizi aldatmağa çalışmasını məsləhət görmürəm. Bu, sadəcə,
artıq mümkün deyil. Əgər Ermənistan tərəfindən bu cür yanaşma
olarsa, o halda biz əlaqələrin bundan sonra möhkəmlənməsi planında
münasibətləri quracağıq. Əlbəttə ki, əgər hər şey məhz bu cür,
bizim fikirləşdiyimiz kimi gedərsə, hansısa mərhələdə sülh
sazişinin də imzalanmasını istisna etmirik. Çünki 10 noyabr tarixli
Bəyanat mahiyyətcə elə de-fakto sülh sazişidir. Tərəflərdən biri
digərinə qalib gəlirsə, tərəflərdən biri kapitulyasiya haqqında akt
imzalayırsa, sülh sazişlərində daha nə lazımdır? Lakin 10 noyabrda
imzalanan sənəd de-fakto elə Ermənistanın tam kapitulyasiyası
barədə aktdır. Buna görə də, əlbəttə, biz bu yolla getməyə
hazırıq.
Ermənistanın baş nazirinin “İsgəndər” raket kompleksi ilə bağlı
bəyanatlarına gəlincə, bu, bizdə də sual doğurdu. Mən bu mövzuda
istehza ilə danışmaq istəmirəm, Rusiyanın rəsmi şəxsləri, Rusiya
parlamentinin üzvləri, ekspertlər arasında da artıq kifayət qədər
şərhlər olub ki, raketlərin 10 faizinin partlaması üçün əlbəttə,
çox çalışmaq lazımdır. Biz “İsgəndər” raketlərinin buraxılmasını
görməmişik. Buna görə də bu bəyanat dünən bir daha səslənəndə, biz
bir daha maraqlandıq. Amma yox. Biz bunu görməmişik. Mən deyərdim
ki, bu, sadəcə, növbəti ağ yalandır. Belə yalanlar çox olub.
Prinsipcə, Ermənistanda indi baş verənlər hansısa tragikomediyanı
xatırladır. Orada baş verənləri mən belə xarakterizə edərdim.
Təsəvvür edin, onların təyyarəsi itir. Onlar bilmirlər ki,
təyyarələri haradadır. Təyyarə bir istiqamətə uçub, digər
istiqamətə uçub, pilotlar gizlənib, təyyarə itib, onlar oturub
fikirləşirlər ki, təyyarəni kim qaçırıb və ya oğurlayıb. Sonra
Əbu-Dabidə IDEX sərgisində Ermənistan stendi heç vaxt olmadığı
dərəcədə tərtəmiz idi, orada bir dənə də eksponat yox idi. Bir
tərəfdən onlar orada nə sərgiləyə bilərdilər, axı, onların hərbi
sənayesi yoxdur. Lakin digər tərəfdən, onların orada stendi olması
üçün, necə deyərlər, təlxəklik etmək və kiminsə dalınca qaçmaq nəyə
lazım idi. Bütün dünya qarşısında biabır oldular. Deməli, hamı öz
məhsulunu gətirib, Ermənistan stendində isə hansısa kitabçalar var.
Axı, bu, biabırçılıqdır. Daha sonra bəyanat vermək ki, “İsgəndər”
buraxılıb. Bəs o, haraya buraxılıb? 10 faiz partlayıb. Axı, bu,
sadəcə olaraq, gülməlidir. Bu gün məhz bu tragikomediya orada baş
verənləri xarakterizə edir. Onlar “Skad”, “Toçka U” raketlərini
yaşayış məntəqələrinə tuşlayırdılar, özü də məqsədyönlü şəkildə,
gecə vaxtı yatmış Gəncə şəhərinə. Bütün bunlar izlənilib. Biz təbii
ki, bu məlumatı dərhal Rusiya tərəfinə çatdırdıq. Mən Prezident
Putinlə söhbət zamanı bu barədə dedim, Rusiya tərəfini erməniləri
bundan çəkindirməyə çağırdım. Əks halda, bizim seçimimiz olmayacaq,
biz onların şəhərlərini bombalayacağıq. Bizdə hər şey nişan altında
idi. Bizim raketlərimiz təkcə Naxçıvan Muxtar Respublikasından
deyil, digər regionlardan da rahatlıqla Yerevanadək çatar. Biz bunu
hər an nümayiş etdirə bilərik. Buna görə də mənim bu çağırışım
artıq bütün qırmızı xətləri keçmiş, azğınlaşmış Ermənistan
hərbi-siyasi rəhbərliyini vəziyyətin sağlam düşüncəli təhlilinə
çağırış idi. Yoxsa, biz onları sadəcə, tamamilə məhv edərik. Hesab
edirəm ki, Rusiya tərəfinin təsiri özünü göstərdi. Çünki Gəncəyə
son zərbələrdən sonra bir daha belə cəhdlər olmadı. Hərçənd buna
qədər onlar müntəzəm hücuma keçirdilər. Yeri gəlmişkən, bundan
sonra da həm artilleriya silahlarından, həm də minaatanlardan bizim
şəhərlərimizə daim hücum edirdilər. Tərtərə məncə, 16, yaxud 18 min
bomba düşüb, o cümlədən dəfn mərasiminə hücum ediblər. Yəni, dinc
əhaliyə maksimum ziyan vurmaq istəyiblər. Görünür, bu, onların
acizliyinin, zəifliyinin, döyüş meydanında məğlub olmalarının
nəticəsi idi. Onlar düşünürdülər ki, bizi bu yolla dayandıracaqlar.
Hərçənd, mən demişdim ki, öz yaxınlarını itirmiş və ya uçqunların
altından çıxmış, tamamilə qan içində olan adamlar deyirdilər ki,
yalnız irəli gedin, təki dayanmayın.
Nə etmək, hansı çəkindirmə mexanizmlərindən istifadə etmək lazım
olması barədə sualınıza gəldikdə, Ermənistana “İsgəndər” raketləri
veriləndə mən bunu Rusiya rəhbərliyinə demişdim. Mən demişdim ki,
bu, düzgün addım deyil, bu addım sabitliyin möhkəmlənməsinə
yönəlməyib, bu, bizi heç nədən çəkindirməyəcək. Yeri gəlmişkən,
müharibə dövründə də demişəm və Rusiya tərəfinə “İsgəndər”
raketlərinin geri almalarını təklif etmişəm. Bəli, demişəm, bu gün
də fikrim belədir ki, regionlarda hadisələrin belə faciəli
inkişafının qarşısını ala biləcək yeganə yol bu silahları geri
almaq və ermənilərə bir daha pulsuz silah verməməkdir. Mən bunu
həmişə deyirəm. Təəssüf ki, belə olub. Müharibədən sonra belə
hallar yoxdur. Biz bunu müsbət addım kimi qiymətləndiririk.
Lakin Ermənistanın müdafiə naziri bu yaxınlarda bəyan edib və
məncə, Rusiyanın Ermənistandakı səfiri də deyib ki, Ermənistan
ordusunun modernləşdirilməsində Rusiya da iştirak edəcək. Nə üçün?
Nə məqsədlə? Mənim sualım əsaslıdır. Mən sizin kanalınız
vasitəsilə, bugünkü birbaşa translyasiya vasitəsilə soruşuram: nə
üçün? Buna heç bir zərurət yoxdur. Əgər biz sülh, uzunmüddətli sülh
istəyiriksə, məsuliyyətsiz adamların əlində bu cür məhvedici
vasitələr olmamalıdır. Hərc-mərclik hökm sürən, ordunun rəhbərliyə
tabe olmadığı, onların hərbi çevriliş etdiyi və ya etmədiyi ölkədə
bu da tragikomediyanın bir hissəsidir. Axı, hərbi çevrilişi ya
edirlər, ya da etmirlər. Əllərində meqafonlar tutmuş, küçələrdə
gecə çadırları qurmuş, hansısa bomjların yürüşləri tragikomik təsir
bağışlayır. Bu, sadəcə, biabırçılıqdır. Bütün dünya onlara gülür,
həm iqtidara, həm də müxalifətə. Ona görə də, belə adamların
əllərinə təhlükəli silah vermək olarmı? Buna görə də demək
istərdim, elə etmək lazımdır ki, heç kəs üçün təhlükə
yaranmasın.
Rusiya Federasiyası ilə gələcək hərbi-texniki əməkdaşlığa gəlincə,
bu əməkdaşlığımız planlı xarakter daşıyır. Biz hərbi əməliyyatlar
başa çatandan sonra bu mövzunu da Rusiya rəhbərliyi ilə müzakirə
etmişik. Ona görə ki, bizim resurslarımız da, döyüş sursatımız da
sərf edilib və təbii ki, bu arsenalı müharibədən əvvəlki həddə
qədər tamamlamaq zəruridir. Bu istiqamətdə iş aparılır. Bizim əsas
hərbi texnikamız Rusiya istehsalı olan texnikadır və Ermənistandan
fərqli olaraq, biz heç vaxt şikayətlənməmişik. Ona görə ki,
əvvələn, şikayətlənmək üçün səbəb olmayıb. Rusiyanın hərbi
texnikası bəzi göstəricilər üzrə dünyada ən yaxşı texnika və
bütövlükdə dünyada ən yaxşı texnikalardan biridir. Sadəcə, o,
düzgün əllərdə olmalıdır ki, sonradan bu cür əsassız, əslində,
Ermənistanda hərbi-siyasi böhrana gətirib çıxarmış ittihamlar
olmasın.
Böyük Britaniyanın “Independent” qəzeti: Xocalı soyqırımından 29 il
ötür. Azərbaycan müharibədə qalib gəlib. 29 il sonra Azərbaycanın
Qarabağla bağlı hədəfi nədir? Əcnəbi əsgərlərin hələ də regionda
müşahidəçi olaraq qalacağını düşünürsünüzmü? Təşəkkürlər.
Prezident İlham Əliyev: Biz hədəfə çatdıq. Bizim hədəfimiz ərazi
bütövlüyümüzün bərpa edilməsi idi, buna nail olduq, hərbi qələbə
qazandıq. Torpaqları danışıqlar, müzakirə yolu ilə yox, hərbi yolla
azad etdik. Döyüşərək, qan tökərək, şəhidlər verərək ədaləti bərpa
etdik. Şəhidlərimizin qanını yerdə qoymadıq. Düşməndən intiqamımızı
döyüş meydanına aldıq.
Əcnəbi əsgərlərə gəldikdə, onların Azərbaycan ərazisində fəaliyyət
göstərməsi müvəqqəti xarakter daşıyır. Bu əsgərlər xüsusi missiya
icra edirlər. Bu, hərbi baza anlamına gəlmir. Rusiyanın sülhməramlı
qüvvələri burada sülhməramlı missiyanı icra edirlər, hesab edirəm
ki, müvəffəqiyyətlə icra edirlər. Hərdən bir müəyyən problemlər üzə
çıxır, bəzi problemlər yaşanır. Amma, ümumiyyətlə, Rusiya
sülhməramlı qüvvələrinin fəaliyyəti qənaətbəxş hesab oluna bilər.
Onların burada fəaliyyəti beş il müddətinə nəzərdə tutulur. Əgər
beş ildən sonra Azərbaycan bu məsələ ilə bağlı fərqli fikir
sərgiləsə, əlbəttə ki, onların da fəaliyyətinə son veriləcəkdir.
Eyni zamanda, artıq bu barədə mən öz fikirlərimi bildirdim.
Türkiyə-Rusiya Birgə Monitorinq Mərkəzinin fəaliyyətə başlaması da
çox önəmli addımdır. Bu, bölgəmizin sabitliyini qorumaq üçün önəmli
amildir. Onu da bildirməliyəm ki, bəzən dünyada, eyni zamanda,
Azərbaycanda Rusiya sülhməramlı missiyasının fəaliyyəti ilə bağlı o
qədər də dəqiq olmayan fərziyyələr irəli sürülür. Onların bu gün
Azərbaycan ərazisində olması, eyni zamanda, azad edilmiş torpaqlara
Azərbaycan əhalisinin qayıtması üçün də müsbət rol oynayacaq. Çünki
Ermənistanın diversiya qrupunun azad edilmiş torpaqlara
göndərilməsi bunu göstərir. Ona görə onların fəaliyyəti hesab
edirəm ki, müsbətdir. Bu fəaliyyət əminəm ki, belə də davam edəcək.
Amma yenə də Azərbaycan ərazisində hər hansı bir başqa xarici
qüvvələrin yerləşməsi müzakirə mövzusu deyil.
RBK telekanalı: Salam, cənab Prezident. Mənim sualım insanlarla
bağlıdır, amma, əlbəttə, Qarabağa aiddir. Üçtərəfli Bəyanat
imzalanandan sonrakı xəritəyə baxsaq görərik ki, hazırda şərti
olaraq erməni qüvvələrinin nəzarətində olan torpaqlar demək olar
ki, indi həmin Bəyanata əsasən tamamilə Azərbaycana məxsus olan
ərazilərlə əhatə olunub. Bir də ensiz bir yol – Laçın dəhlizi var.
Şərti mənada desək, Qarabağ erməniləri həmin dəhlizlə Xankəndiyə və
ya onların dediyi kimi Stepanakertə gedə bilərlər. Hər halda
rusiyalı sülhməramlıların Qarabağ ərazisində olması haçansa başa
çatacaq. Sizin fikrinizcə, bu dəhlizdən keçid necə həyata
keçiriləcək – insanların harada qeydiyyatda olmasına və ya
pasportlarına baxılacaq? Oradan keçib getmək istəyən həmin şərti
Qarabağ erməniləri necə keçib gedəcəklər? Ümumiyyətlə, prinsip
etibarilə, Siz o insanları öz ətrafınıza necə inteqrasiya etməyə,
onlarla necə münasibət qurmağa hazırlaşırsınız? Məsələn, bu
yaxınlarda Siz Şuşadakı kilsəyə getdiniz. Ola bilsin ki, Qarabağ
ermənilərindən də kimsə həmin kilsədə dua etmək üçün gəlmək
istəyəcək. Belə həyati məqamlar ola bilər. Lakin biz də
Azərbaycanda küçələrdəki insanlarla ilk dəfə deyil ki, ünsiyyətdə
oluruq. Onlar deyirlər ki, bəli, əlbəttə, bu dəfə münaqişədə
qələbəyə görə razıdırlar. Lakin bildirirlər ki, tam razı deyillər.
Hər halda, Xankəndi və başqa şəhərlər barədə suallar verirlər.
Sizin hər hansı gələcək planlarınız varmı? Ümumiyyətlə, gələcəkdə
qarşılıqlı münasibətlər necə olacaq? Hər halda, onları necəsə
qurmaq lazımdır. Çox sağ olun.
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun. Hazırda mövcud olan vəziyyəti siz
çox düzgün təsvir etdiniz. Azərbaycan öz ərazilərinin xeyli
hissəsini həm hərbi, həm də sülh yolu ilə qaytarıb. İndi bizim əsas
vəzifəmiz həmin ərazilərin bərpa edilməsi, keçmiş köçkünlərin
qaytarılması və bu insanların normal həyatının təmin edilməsidir.
Bunu şəraitdən, strateji planlardan asılı olaraq mərhələli şəkildə
etmək lazımdır. Biz ərazilərin azad edilməsinə də uzun illər boyu
gəlmişik. Danışıqlar dövrünə, mənim aparmalı olduğum danışıqlar
dövrünə gəldikdə isə, bu danışıqlar prosesinin müxtəlif dövrlərində
ümidlər olub. Bizə elə gəlirdi ki, əsas prinsipləri
razılaşdıracağıq.
Bu gün Ermənistanda həm iqtidarda, həm də müxalifətdə nə təklif
edilməsi, necə təklif edilməsi barədə spekulyasiyalar çoxdur.
Ermənistanın siyasi həyatında yanar odun üstünə yağ tökməmək üçün
mən şərhlər etməyəcəyəm. Təkcə onu deyə bilərəm ki, bütün
danışıqlar prosesi dövründə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü məsələsi
heç vaxt müzakirə mövzusu olmayıb. Bu, prinsipial məsələ idi. Həm
Ermənistanın danışıqlar apardığım rəhbərlər ilə, həm də ATƏT-in
Minsk qrupunda mən bu prinsipial məsələdən danışmışam.
Azərbaycanlıların qaytarılması, ümumiyyətlə, ərazilərin
qaytarılması mənim prinsipial mövqeyim olub. Danışıqlar nə üçün
gedirdi? Ona görə ki, erməni tərəfi bununla razılaşırdı. Vəssalam.
Onlar bununla razılaşırdı. Əvvəlki iki prezident də razılaşırdı.
Ermənistanın indiki rəhbərinə gəldikdə isə, mən hələlik şərhlərdən
çəkinirəm. Burada, necə deyərlər, hər şey yadınızdadır. Bəs, nə
üçün belə olmurdu, ona görə ki, onlar yalan danışırdı, sözdə bir
cür deyir, əməldə başqa cür hərəkət edirdilər. Hər hansı işıq ucu
görünəndə ümidlər dərhal təxribatla əvəz olunurdu. Dəfələrlə belə
olub. 2000-ci illərin əvvəlində də, 2014-cü ildə də. Azacıq bir
imkan yaranan kimi dərhal hərbi təxribat törədilirdi. Bir əyani
nümunə - ermənilərin helikopteri bizim mövqelərimizə hücum etdi və
buna görə vuruldu. Onlar belə bir iddia irəli sürdülər ki, guya
Azərbaycan hücum edib. Halbuki bu, hərbi helikopter idi – nə təlim
helikopteri, nə də nəqliyyat helikopteri. Bu, “Mi-24” idi. Bundan
sonra danışıqlar dayandırıldı. Sonra yeni mərhələ. Sonra 2016-cı
ilin aprel müharibəsi. Bu gün Ermənistanın sabiq prezidenti
Sarkisyan deyir ki, onlar müharibədə qalib gəliblər. Orijinal
qələbədir, onların səngərlərində biz idik. Biz onların bayrağını
çıxarıb, onları Ağdərə, Cəbrayıl və Füzuli rayonlarından qovub və
Böyük Mərcanlıya qayıdıb öz bayrağımızı qaldırdıq. Deməli, biz belə
uduzmuşuq? Əladır! Bax, nümunəvi erməni istorioqrafiyası budur,
mifoloji erməni elmi, o cümlədən və ilk növbədə, tarix elmi budur.
Buna görə də 2016-cı ildə biz onlara dərs verdik. Belə deyərdim,
bundan sonra bizə vədlər verildi. Bir halda ki, söhbət düşüb, onu
da deyim. Bizə vəd verildi ki, onlar bütün ərazilərimizdən rədd
olacaqlar. Şəxsən Sarkisyan Rusiyadakı görüşümüzdə belə vədlər
vermişdi. O, aprel döyüşlərindən sonra bu ərazilərdən rədd olmaq
üçün iki həftə vaxt xahiş etdi. Bəs, nəyə görə o vaxt o, Ohanyanı
müdafiə naziri vəzifəsindən azad etdi. Son məqamda həmin Ohanyan
Şuşadan qaçdı. Guya Şuşanı müdafiə etməyə gəlmişdi. Müdafiə edəydi!
O, orada, bizim torpağımızda doğulub. Bəs, nə üçün müdafiə etmədi?
Nə üçün qaçdı? İndi mitinqlərdə lovğalanır, nəyə görə lovğalanması
aydın deyil. Sarkisyan onu 2016-cı ilin aprelində hərbi qələbəyə
görə işdən çıxarmışdı? Sarkisyana möhlət də verildi. O, iki həftə
vaxt istəmişdi. Bu hadisə mənim və Prezident Putinin yanında olub.
İki həftə keçdi, sonra isə ya özü təşkil etdi, ya da orada nə isə
baş verdi, polis məntəqəsi tutuldu. Buna görə dedi ki, indi bunu
edə bilmərəm. İndi vəziyyət gərginləşib, orada terrorçular var, mən
terrorçularla vəziyyəti aydınlaşdırmalıyam. Beləliklə, işi 2018-ci
ilə qədər uzatdı. Buna görə də heç bir məsələ həll edilmədi.
İndi, necə deyərlər, bütün bunları biz özümüz həll etdik. Bir daha
demək istəyirəm, bizim gələcək barədə mövqeyimiz aydındır. Bu gün
biz gələcək barədə düşünməliyik. Bu gün inteqrasiya barədə
danışanda biz indi rusiyalı sülhməramlıların yerləşdiyi sahədə
inteqrasiyanın istənilən formasına hazırıq, orada çox adam yaşamır.
Ümumiyyətlə, sizə deməliyəm, orada nə qədər insanın yaşaması barədə
müxtəlif rəqəmlər olmaması üçün bilin ki, müharibədən əvvəl orada
maksimum 60 min nəfər yaşayırdı. Biz bu məlumatları havadan
götürməmişik. Biz, o cümlədən Azərbaycan peykləri vasitəsilə,
obyektiv müşahidə vasitəsilə obyektiv nəzarət məlumatlarını
götürmüşük. Axı, hər kəs başa düşür ki, bizim üçün Dağlıq Qarabağ
məsələsi həmişə bir nömrəli məsələ olub və bu gün də belədir. Lakin
Azərbaycan dövləti operativ kəşfiyyat tədbirləri görməyə, orada
nələr baş verdiyini bilməyə bilərdimi? Biz hazırda orada nələr baş
verdiyini bilirdik və indi də bilirik. Müharibə vaxtı da bilirdik,
müharibədən əvvəl də bilirdik. Əlbəttə, bu, bizə o vaxt da kömək
edirdi, indi də kömək edir. Buna görə də indi rusiyalı
sülhməramlılar tərəfindən əcnəbilərin gizlicə Dağlıq Qarabağa
buraxılması ilə bağlı anlaşılmaz hərəkətlər bizi heyrətləndirir.
Biz Rusiya tərəfi ilə razılığa gəlmişik ki, əcnəbilər oraya yalnız
bizim icazəmizlə daxil ola bilərlər. Lakin razılaşma pozulur.
Hələlik bu barədə daha danışmayacağam. Ola bilsin, bu mövzunu bir
daha şərh etmək lazım gələcək, lakin bu, faktdır. Yəni demək
istəyirəm ki, biz praktiki olaraq kimin oraya gəlməsini və kimin
oradan getməsini adbaad bilirik. Buna görə də belə imkanlara malik
olduğumuz bugünkü şəraitdə biz, əlbəttə, hər şeyi izləyirik və
izləyəcəyik.
İnteqrasiya məsələsinə gəldikdə isə, biz bundan sonra da müxtəlif
variantlar təklif etməyə hazırıq. Məsələn, bu gün mən bilirəm ki,
su ehtiyatlarının idarə edilməsi məsələsi müzakirə olunur. Bəs,
bütün bu illər ərzində bu məsələ niyə həll edilmirdi? Nə üçün
ərazilərimizi işğal edərək Sərsəng su anbarından bizə gələn suyu
bağlamışdılar? Yaxud nə üçün qış vaxtı suyun qabağını açıb
daşqınlar törədir, yayda isə bağlayırdılar ki, bizim kənd sakinləri
öz torpaqlarını suvara bilməsinlər. Artıq biz Suqovuşan su anbarını
özümüzə qaytarmışıq və bu gün tamam başqa vəziyyət yaranıb. Bəli,
bu gün onlar bizdən xahiş edirlər. Buna görə də burada enerji
təhlükəsizliyi ilə bağlı məsələlər çox olacaq.
Bütövlükdə, Xankəndinin və hazırda erməni əhalinin yaşadığı digər
ərazilərin inteqrasiyası labüd prosesdir. Tarixi perspektivi də
başa düşmək və qəbul etmək lazımdır. Yeri gəlmişkən, mən bu barədə
müharibədən əvvəl demişəm. Yəni, əgər Ermənistan rəhbərliyi
qüvvələrin – həm hərbi, həm siyasi, həm iqtisadi, həm demoqrafik
qüvvələrin nisbətini ayıq başla qiymətləndirsəydi, düzgün qərar
qəbul edərdi. Bizim qüvvəmiz isə yalnız artacaq. O cümlədən,
əhalimiz də. Ermənistan isə əməkdaşlıq etməsə yalnız zəifləyəcək.
Burada obyektiv olaraq başqa hal, sadəcə, mümkün deyil. Azərbaycan
və Türkiyə ilə əməkdaşlıq olmasa, Ermənistanın bərpa üçün sadəcə,
resursu yoxdur. Onlar hər tərəfdən sıxılmış vəziyyətdə necə
yaşayırdılarsa, elə də yaşayacaqlar. Lakin indi həmin kisə,
deyərdim ki, balaca bir torbaya çevrilib. Vəssalam. Onlar yaxşı
başa düşməlidirlər ki, hansısa “arsax” adlı bir dövlətləri olduğunu
deyə bilərlər, lakin belə dövlət yoxdur, heç vaxt olmayıb və
olmayacaq. Bu sərsəm ideyaları bir kənara atıb Azərbaycan
vətəndaşları kimi normal yaşamaq lazımdır. Biz onları Azərbaycan
vətəndaşları hesab edirik, onların beynini yeyiblər. Bu gün
Yerevanda yenidən hakimiyyətə gəlməyə çalışanlar həmin hərbi
canilərdir. Xalqın beynini yeyən onlardır. Onlar özləri orada
yaşamır, müharibə vaxtı da orada yox idilər, qaçmışdılar, Sarkisyan
da, Köçəryan da, Ohanyan da. Uşaq qatilləri, Xocalı qatilləri kimi
döşlərinə taxdıqları qəhrəman medalları haradadır? Onlardan biri
Şuşada, ikisi Xankəndidə doğulub. Bəs, nə üçün doğulduqları yerləri
müdafiə etmədilər? Müdafiə edəydilər! Yaxud indi. Qoy getsinlər,
burunlarını oraya soxsunlar. Baxarıq, onlar oradan salamat
çıxacaqlarmı? Bilirsinizmi, bu insanları, azərbaycanafobiyanın,
Azərbaycana qarşı bu təbliğatın qurbanlarına çevrilmiş günahsız
insanları müalicə etmək lazımdır. Zənnimcə, zaman ən yaxşı
təbibdir. Bu, mənim sözlərim deyil. Bunu çoxları deyib. Yaraların
sağalması, anlaşma yaranması üçün vaxt lazımdır. Ermənistanda bunu
anlamalarından ötrü vaxt lazımdır ki, Azərbaycanı iblis şəklində
təqdim etməklə bağlı göstərdikləri bütün cəhdlər, ilk növbədə,
onların özləri üçün səmərəsizdir.
Dini abidələrə gəldikdə isə biz bütün dini abidələri qoruyuruq,
onları dövlət qoruyur, biz bərpa edirik. Biz müharibə dövründə
Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsindəki xristian məbədini bərpa edəndən
sonra onun açılışını etdik. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdəki
xristian dini və mədəni abidələrinə gəldikdə isə, heç kəsin şübhəsi
olmamalıdır ki, onlar layiqincə qorunacaq. Yeri gəlmişkən, erməni
zəvvarlar Kəlbəcər rayonundakı qədim Xudavəng alban məbədini
sərbəst ziyarət edə bilərlər. Biz şərait yaratmışıq və həmin
məbədin mənsub olduğu Azərbaycan udi icması və məbədi
erməniləşdirməyə cəhd göstərən ermənilər də onu ziyarət edirlər.
Beləliklə, gələcəkdə burada problem olmayacaq. Mən buna əminəm.
İspaniyanın “La Vanguardia” qəzeti: Sabahınız xeyir, cənab
Prezident. İlk olaraq, Sizə təşəkkür edirəm ki, bu gün bizə şərait
yaradıldı. Biz ötən ilin dekabr ayında Ağdamda olduq və burada
xüsusilə Sizin dil qabiliyyətinizi qeyd etmək istərdim. Bizdə
İspaniyada siyasətçilər bunu edə bilmir. Dil məsələsinə gəldikdə,
özlərini Dağlıq Qarabağın rəhbərləri adlandıran insanlar rus dilini
guya, rəsmi dil kimi qəbul etdiklərini iddia edirlər. Cənab
Prezident, necə düşünürsünüz, orada gələcəkdə rəsmi dil və ya
ümumiyyətlə, dillər məsələsi necə olacaq? Təşəkkür edirəm.
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun sualınıza görə. Qarabağda rəsmi
dil məsələsi barədə sualınıza dair qeyd edə bilərəm ki, bu, bir
manipulyasiyadır. Hazırda Azərbaycanın o bölgəsində qeyri-qanuni
olaraq özlərini rəhbər adlandıranların manipulyasiyasıdır. Onlar
orada suahili dilini də Qarabağın rəsmi dili elan edə bilərlər.
Bunun heç bir təsiri və nəticəsi ola bilməz. Dağlıq Qarabağ mövcud
deyil və hər kəs oranı Azərbaycanın tərkib hissəsi olaraq tanıyır.
Düşünürəm, bu, onların, həmin cinayətkar xunta rejiminin son
nəfəsidir, son cəhdləridir ki, guya onlar dövlətdirlər.
Azərbaycanda yeganə rəsmi dil Azərbaycan dilidir və Azərbaycan
ərazisində digər heç bir dilin rəsmi statusu ola bilməz. Eyni
zamanda, biz heç bir dilə hər hansı məhdudiyyət qoymuruq. Rus dili
Azərbaycanda bildiyiniz kimi, çox geniş istifadə edilir. Bu gün
bizdə sovet dövründən fərqli olaraq rus dilində daha çox qəzet və
internet saytları fəaliyyət göstərir. 340-a yaxın rus bölməsi olan
məktəbimiz var. Ermənistanda isə neçə belə məktəb var? Sıfır.
Ermənistanda yalnız orada olan rus hərbi kontingentinin övladları
üçün bir məktəb fəaliyyət göstərir. Onlarda hətta təqribən belə bir
qanun da qəbul edilib ki, erməni uşaqları rus məktəblərinə gedə
bilməz. Yəni bu, özlərinin qeyd etdiyi kimi, strateji
tərəfdaşlarına olan diskriminasiya, ayrı-seçkilikdir. Onlar
Rusiyadan hərbi resursları qəbul edirlər, bizim məhv etdiyimiz
bütün silahları, hansı ki dəyəri 3-5 milyard dollar civarındadır,
onlar bütün bunu Rusiyadan pulsuz almışdılar. Bu, hədiyyə və ya
dırnaqarası kredit müqaviləsi əsasında olmuşdur. Həmin kredit ki,
onlar heç zaman onu ödəməyəcəklər. Baxın, belə bir tərəfdaşa qarşı
onlar ayrı-seçkilik edirlər. Rusiya televiziya kanallarına qarşı
yeni qanunvericilik qəbul edilmişdir. Müharibədən sonra onlar bunu
bir balaca, qismən aradan qaldırıblar. Onlar rus dilini qadağan
edirlər, rusdilli məktəbləri qadağan edirlər. Ancaq baxın, indi
Rusiya sülhməramlıları Qarabağa yerləşəndən sonra birdən bunlar rus
dilini rəsmi dil kimi qəbul edirlər. Mən suahili dilini təklif
edirəm. Belə olsa, onlar dil cəhətdən uzaq, ucqar ölkələrlə təmas
qurmağa da nail ola bilərlər.
Gələcəyə gəldikdə, Azərbaycanda fərqli dildə danışan insanların hər
cür hüquq və imtiyazları mövcuddur. Onların təhsilə çıxışları təmin
edilir, bizim bütün dövlət universitetlərində rus bölmələri var.
Nəzərə alaq ki, həmin ərazilərdə yaşayan erməni icması öz
aralarında erməni dilində danışa bilərlər, sovet dövründə bizim o
bölgədə erməni dilində qəzetlər dərc edilirdi, orada xüsusi
proqramlar var idi. Digər bütün dillər kimi erməni dili də
Azərbaycanda qorunacaqdır.
Mənim müxtəlif xarici dil biliklərimə dair komplimentinizə görə
təşəkkür edirəm. Bəli, mən xarici dilləri öyrənmişəm və hər zaman
bunu daha tez-tez istifadə etmək mənə xoşdur.
Yunanıstanın “Real Group Media” şirkəti: Cənab Prezident, öncə
mətbuat konfransında iştirak etmək üçün yaradılmış imkana görə
təşəkkür edirəm. Bu, çox gözəl təşkil olunub. Mən Yunanıstanı
təmsil edirəm. Dünən Ermənistanda baş verən böhranla bağlı, necə
hesab edirsiniz, bunun atəşkəs və aparılan təmaslara - Türkiyə,
İran, Rusiya arasında təmaslara hər hansı bir mənfi təsiri ola
bilərmi? Digər sualım isə Ağdamla bağlıdır. Mən dünən orada oldum.
Minlərlə kvadratkilometr ərazinin darmadağın edildiyinin şahidi
oldum. Bəşər sivilizasiyasına, dini abidələrə qarşı olan
hörmətsizliyin, təhqirin şahidi oldum. Mən Ağdamın bu dərəcədə
dağıdıldığını təsəvvür edə bilməzdim. Mən dünən sıravi
vətəndaşlarla danışırdım. Sizcə bu ərazilərin bərpası nə qədər vaxt
aparacaq? Orada böyük mədəni itkilər, dini abidələrə qarşı
hörmətsizlik baş vermişdir. Sizin planınızca, zənninizcə, bu
ərazilərin bərpası nə qədər çəkəcək?
Prezident İlham Əliyev: İlk sualınıza gəldikdə, Ermənistandakı
böhran və onun sülhə təsiri, yenə də bu böhranın hansı istiqamətdə
cərəyan edəcəyindən asılı olacaqdır. Bu böhranın tezliklə bir sonu
olmalıdır. Dediyim kimi, bu tragikomediyaya son qoyulmalıdır.
Atəşkəs və üçtərəfli bəyanatın icrası ilə bağlı diqqətinizi
Prezident Putinin cavabına yönəltmək istərdim. Ona sual verildi ki,
Ermənistan bu bəyanatın icrasından boyun qaçırmaq istəsə nə olacaq?
O da dedi ki, bu, Ermənistan üçün sui-qəsd olacaqdır. Mən də bu
məsələdə Prezident Putinlə tamamilə razıyam.
Ermənistandakı böhranın regional əməkdaşlıq məsələsinə təsirinə
gəldikdə, bəli, bizim müəyyən narahatlığımız var. Üç ölkənin -
Rusiya, Azərbaycan və Ermənistanın baş nazir müavinləri arasında
üçtərəfli görüşlər keçirilir. Artıq iki belə görüş olmuşdur. Üçüncü
belə bir görüş Moskva şəhərində sabaha planlaşdırılmışdır. Ancaq
mənə hələ də məruzə edilməyib ki, bu görüş Ermənistan tərəfindən
təxirə salınıbmı. Yəni bu, təxirə salınsa da, anlaşılan olacaqdır.
Ancaq yenə də bu, Ermənistanda gələcəkdə baş verəcək hadisələrdən,
oradakı siyasi mübarizənin nəticələrindən asılı olacaqdır. Amma bu,
bizim planlarımıza təsir edə bilməz. Qeyd etdiyim kimi, artıq bizim
regionun gələcəyi ilə bağlı aydın fikrimiz var. Türkiyə, Rusiya,
İran və Azərbaycan arasında körpülərin yaradılması ilə bağlı da
aydın təsəvvürümüz var. Ona görə də Ermənistan burada hər hansı bir
mənfi addım atmağa cəhd etməməlidir. Onların siyasi, hərbi və
iqtisadi konfiqurasiyasının asılı vəziyyətdə olması bunu
şərtləndirir. Azərbaycan bu regionun tərkib hissəsi olmuşdur, hər
zaman uğurlu əməkdaşlığın nümunəsi olmuşdur.
Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan, Azərbaycan-Türkiyə-Türkmənistan,
Azərbaycan-Türkiyə-İran əməkdaşlıq formatları mövcuddur. Bununla
yanaşı, Türkiyə-İran-Rusiya arasında əməkdaşlıq formatı da var.
Ermənistan yeganə ölkədir ki, onlarda belə bir əməkdaşlıq formatı
mövcud deyil. Yəni biz, bu regionun məsuliyyətli ölkəsiyik. Müəyyən
geriləmələr, müəyyən təxirə salınmış tədbirlər ola bilər. Ancaq
ümumiyyətlə, mən hesab edirəm ki, Ermənistanda siyasi hakimiyyətdə
kimin olmasından asılı olmayaraq, Ermənistan buna böyük mənada
təsir edə bilməz və etməməlidir də.
Siz Ağdamı qeyd etdiniz və orada acınacaqlı mənzərənin şahidi
oldunuz. Ora gedən hər kəs ilk səfərində bir növ şok və sarsıntı
yaşayır. Mən Ağdama səfər edəndə oradakı səngərləri görəndə heç
ifadə edə bilmirəm ki, necə qarışıq hisslər keçirdim: sarsıntı,
əzab, təəssüf. Eyni zamanda, fərəh hissi var idi məndə ki, biz ora
qayıtmışıq. Bu, bəlkə də hətta əlavə bir mətbuat konfransının
mövzusu ola bilər. Qeyd etdiyim kimi, Ağdamın işğaldan əvvəl
əhalisinin sayı 40 minə yaxın idi. Yəni işğaldan sonra təbii ki,
əhalinin sayı artıb. Biz artıq təqribən 70 min nəfərlik şəhərin baş
planını yenidən işləməliyik və sizə bir nümunə deyə bilərəm. Ötən
il biz bir neçə min ailə üçün mənzil və evlər inşa etmişik. Mənim
qərarımla onlar, əslində, məcburi köçkünlər üçün nəzərdə
tutulmuşdu. Ancaq artıq işğal olunmuş ərazilər azad edildikdən
sonra qərara gəldim ki, həmin mənzillər şəhid ailələrinə verilsin
və dünən də mən belə bir şəhərciyin - 1572 ailəlik şəhərciyin
açılışını etdim. Bu ilin sonuna qədər daha 3 min şəhid ailəsi ev və
mənzillərlə təmin ediləcək. Biz buna bir növ öyrəncəliyik, bizdə
bunun təcrübəsi var. Biz hər il 3-4 min mənzil və ev inşa edə
bilirik. Yəni fiziki olaraq biz Ağdam şəhəri haqqında danışırıqsa,
bu şəhər hesab edirəm ki, 2-3 il ərzində tam bərpa oluna bilər.
Ancaq bundan öncə minadan təmizləmə, infrastruktur layihələri
həyata keçirilməlidir. Elektrik infrastrukturuna gəldikdə, biz
bütün şəhərlərimizin, bölgələrimizin bir-biri ilə bağlı enerji
şəbəkəsini yaradacağıq. Artıq büdcə, proqram təsdiq edilib və bu
ilin sonuna qədər elektrik enerjisi təminatı başa çatdırılacaqdır.
Su təminatı, qaz təminatı, yollar... Biz təkcə evlər tikməli
deyilik, orada xəstəxanalar, məktəblər, bağçalar tikilməlidir.
Orada iş yerləri yaradılmalıdır. Çünki orada yaşayan insanlar işlə
təmin edilməlidir. Yəni bütün bu işlər bizim Böyük Qayıdış
adlandırdığımız proqramımızın tərkib hissəsidir, Prezident
Administrasiyasının rəhbəri bu əlaqələndirmə ilə məşğuldur. Təkcə
Ağdam deyil, digər bütün şəhər və qəsəbələrimizdə – Füzuli,
Cəbrayıl, Qubadlıda vəziyyət təqribən eynidir. Zəngilanda bir neçə
ev istisna olmaqla hər şey darmadağın olub. Bu, çox nəhəng bir
işdir, bizim qarşımızda böyük işlər dayanır. Biz bunu yalnız öz
daxili resurslarımız hesabına edəcəyik və artıq etməyə başlamışıq.
Burada söhbət təkcə maliyyə resurslarından getmir. Söhbət texniki
imkanlardan gedir, bizim peşəkarlarımız, intellektual resurslarımız
var.
Xüsusilə vurğulamaq istəyirəm ki, biz orada vətəndaşlarımız üçün ən
yaxşı şərait yaratmalıyıq. Çünki uzun illərdir bu insanlar əziyyət
çəkirlər. Biz anlayırıq ki, həmvətənlərimiz ən qısa zamanda oraya
qayıtmaq istəyirlər. Yenə də istəməzdim daha dəqiq tarix verim,
təkcə elə Ağdam kimi bir şəhərimizin yenidən bərpası ən azı 2 il
çəkəcəkdir.
İranın Mehr agentliyi: Cənab Prezident, bu gün terrorçuluq dünya
üçün təhdiddir. Qarabağ müharibəsi zamanı regionda terrorçu
qrupların fəaliyyət göstərməsi barəsində xəbərlər yayılırdı. Bu isə
region üçün böyük təhlükədir. Burada hansı kollektiv səylər
göstərilməlidir? Bununla bağlı Azərbaycan Respublikası tərəfindən
hansı addımlar atılacaqdır? Digər sualım isə Azərbaycan-İran
əməkdaşlığının necə qiymətləndirilməsi ilə bağlıdır. İki xalqı
bir-birinə tarixi və mədəni bağlar birləşdirir və bu əməkdaşlığın
regional perspektivlərini necə görürsünüz?
Prezident İlham Əliyev: Bir məsələni aydınlaşdırmaq istəyirəm. Siz
müharibə zamanı terrorçu qrupların fəaliyyət göstərməsi haqqında
danışırsınız, hansı məlumatlara, kim tərəfindən verilən məlumatlara
istinad edirsiniz?
Jurnalist: Region ölkələrindən olan xəbər agentlikləri belə məlumat
yayırdılar. İcazənizlə onların adlarını çəkməyim.
Prezident İlham Əliyev: Bilirsiniz, sualınız bir növ ittiham
formasındadır. İstənilən məlumat haqqında danışmaq olar, ancaq
mənbə qeyd edilməlidir. Siz deyirsiniz ki, məlumatlar yayıldı,
onların mənbəyini də qeyd edin. Terrorçu qruplar haqqında məlumatın
mənbəyini qeyd edin.
Jurnalist: Sizcə, regionda terrorçu qrupların qarşısının alınması
üçün hansı tədbirlər görülməlidir?
Prezident İlham Əliyev: Hansı regiondan və ya ölkədən söhbət gedir?
Siz mənbə göstərə bilmirsiniz. Kimisə ittiham etmək asandır. Siz
onu sual formasında verə bilərsiniz, ancaq, burada mahiyyət
dəyişmir. Dediyinizin arxasında dayanmaq daha çətindir. Xəbər
deyirsiniz, yəni, hansı mənbələrə istinad edirsiniz? Sualınızda
mənbəni qeyd edə bilsəniz, daha geniş cavab verə bilərdim.
Jurnalist: O zaman ikinci sualıma cavab versəniz məmnun
olardım.
Prezident İlham Əliyev: Hesab edirəm ki, siz birinci sualınıza
özünüz cavab verdiniz. Sualınızda qeyd etdiyiniz məlumatlar mövcud
deyil. Müharibə zamanı terrorçu qrupların iştirakı ilə bağlı hər
hansı məlumat, dəlil və sübut yoxdur. Bu, məqsədyönlü şəkildə
uydurulmuş bir hekayədir və mən təəssüf edirəm ki, dost ölkədən
olan jurnalist belə bir sual verir. Adətən belə ittiham xarakterli
suallar digər ölkələrdən olur. Torpaqların azad olunması uğrunda
aparılan əməliyyatlarda heç bir terrorçu iştirak etməyib. Bu
qələbəni Azərbaycan Ordusu qazanıb. Burada hər hansı yazılı və ya
şifahi məlumat və ya sübutlardan söhbət gedə bilməz. Bu,
Azərbaycanı ittiham etməkdən başqa bir şey deyil. Bu, Ermənistan
tərəfindən ediləndə anlaşılandır. Bu, ermənilərin bir bəhanəsidir,
çünki onlar üçün bu, psixoloji cəhətdən ağrılı bir məsələdir –
Azərbaycan əsgəri onları məğlub edib. Onlar deyə bilərlər ki, bunu
hansısa terrorçular edib. Ancaq kimsə bu terrorçuları görüb? Siz və
ya həmkarlarınız, sadəcə, bir ad verə bilərsinizmi? Kifayət qədər
vaxtınız var, bu məlumatları həmkarlarınızla bölüşün. Varmı belə
bir məlumat? Xeyr. Ona görə sizə tövsiyəm odur ki, spekulyasiya ilə
məşğul olmayın. Dediyim kimi, siz bir xanım olaraq dost ölkədən
gəlmisiniz, ona görə də mən mövzunun dərinliyinə getmək istəməzdim.
Ancaq xahiş edirəm, belə şayiələr yayarkən daha məsuliyyətli
olun.
O ki qaldı, Azərbaycan-İran əməkdaşlığına, bu əməkdaşlıq çox yaxşı
səviyyədədir. Müharibədən sonrakı dövr yeni imkanlar yaradır.
Bilirəm ki, İran şirkətləri dağıdılmış ərazilərdə yenidənqurma
işlərində iştirak etməkdə maraqlıdırlar. Azərbaycandan olan
yüksəksəviyyəli nümayəndə heyəti İranda səfərdə olmuşdur. Burada
əməkdaşlığımızla bağlı vacib məsələlər, o cümlədən Xudafərin su
anbarının birgə istifadəsi də müzakirə edilib. Biz artıq elektrik
stansiyalarının inşasına dair İran tərəfi ilə razılığa gəlmişik.
Artıq Xudafərin və Qız qalası elektrik stansiyalarının tikintisi
ilə bağlı büdcə ayrılıb. Ümumi istehsal gücü 280 meqavat olacaq və
bu həcm iki ölkə arasında bölüşdürüləcək.
Yeni vəziyyətlə əlaqədar çoxlu imkanlar var. Biz İranla dövlət
sərhədimizi bərpa etmişik, onun 132 kilometrlik hissəsi işğal
səbəbindən bizim nəzarətimizdə deyildi. Bu gün isə artıq biznes
üçün yeni imkanlar açılır. Buraya nəqliyyat və kənd təsərrüfatı da
daxildir. Nəqliyyat sahəsi haqqında danışarkən, mən Zəngəzur
dəhlizini qeyd etmək istəyirəm. Bu dəhliz İran tərəfi üçün də
faydalı olacaqdır. İran həmin dəhlizdən istifadə edərək
Ermənistanla dəmir yolu əlaqəsi yarada bilər. İki ölkənin hazırda
belə bir əlaqəsi yoxdur və eşitdiyimə görə, belə bir dəmir yolu
xəttinin tikintisi artıq gündəmdə deyil. Çünki olduqca mənasız və
bahalı bir layihədir. Naxçıvandan, Culfa üzərindən İran yükləri
Ermənistana və geriyə nəql edilə bilər. İmkanlar çoxdur, biz
onların hamısını nəzərdən keçirəcəyik və əminəm ki, gələcəkdə sıx
əməkdaşlığımız davam edəcək.
Jurnalist: Cənab Prezident, mən üzr istəyirəm, ancaq zənnimcə,
mənim terrorçu qruplarla bağlı sualım yanlış anlaşıldı. Mən
Azərbaycan tərəfindən terrorçu qrupların fəaliyyətini nəzərdə
tutmurdum. Mən Qarabağ müharibəsi zamanı regionda İŞİD kimi
qrupların fəaliyyətini nəzərdə tuturdum.
Prezident İlham Əliyev: Aydınlıq gətirdiyinizə görə sizə təşəkkür
edirəm.
İraq media şəbəkəsi: Cənab Prezident, işğaldan azad olunmuş
ərazilərdə təşkil edilmiş tədbirlərdə iştirak üçün bizi dəvət
etdiyinizə görə Sizə dərin təşəkkürümü bildirirəm. Dünən işğaldan
azad edilmiş Ağdam şəhərini ziyarət edərkən biz misli görünməmiş
dağıntıların şahidi olduq. Məlum oldu ki, bütün evlər işğal
dövründə daşlara qədər qarət edilib. O cümlədən dağıdılmış
vəziyyətdə olan qədim məscidin işğal zamanı heyvanlar üçün tövlə
kimi istifadə edildiyini öyrənmək bizə çox ağırdır. Bildiyimizə
görə, Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş digər ərazilərdə də
məscidlər, türbələr, qəbiristanlıqlar, ümumiyyətlə Azərbaycan
xalqına məxsus mədəniyyət abidələri tamamilə dağıdılmışdır. Bununla
əlaqədar sizin hökumət Ermənistana qarşı beynəlxalq hüquqi
müstəvidə hansı konkret iddialar qaldırmağı düşünür? Digər
tərəfdən, bu, müasir tarixdə İslam irsinin və mədəniyyət
abidələrinin ən genişmiqyaslı dağıdılmasıdır. Bunu İŞİD-in işğal
etdiyi torpaqlarda mədəniyyətlərə qarşı cinayətləri ilə müqayisə
etmək olar. Bildiyimə görə, bu fakt bu yaxınlarda ICESCO-nun
nümayəndələri tərəfindən təsdiq edilib. Sizcə, azad edilmiş
ərazilərdə mədəni abidələrin bərpasında beynəlxalq təşkilatlar və
müsəlman ölkələri hansı konkret rol oynaya bilər? Eyni zamanda,
həmin ərazilərin bərpasında dediyimiz kimi, beynəlxalq təşkilatlar
və müsəlman ölkələri ümumi şəkildə hansı rol oynaya bilərlər? Çox
sağ olun, cənab Prezident.
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun. Doğrudan da, Ağdam şəhərinin
görüntüləri hamımız üçün çox ağrılıdır və bütün dünya bunu
görməlidir. Ağdam məscidində donuz, inək saxlanılması Ermənistan
tərəfindən bütün müsəlman aləminə edilən təhqirdir. Biz bunu belə
qəbul edirik. Bu təhqiri edənlər bu gün Ermənistan siyasi
müstəvisində də özləri üçün yer tapmaq istəyirlər. Ermənistanın
keçmiş prezidenti Köçəryanın dağılmış və üzərində təhqiramiz
ifadələr olan həmin Ağdam məscidinin önündə fotoşəkilləri var.
Onlar bu cinayəti törədiblər və mən dəfələrlə müxtəlif tədbirlərdə,
xüsusilə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının Zirvə görüşlərində və digər
beynəlxalq tədbirlərdə qeyd edirdim ki, bu cinayəti törədənlər,
İslam müqəddəslərinin təhqirini özünə rəva bilənlər heç vaxt
müsəlman ölkələri ilə dost ola bilməzlər. Mən müsəlman ölkələrinin
liderlərinə üz tutub deyirdim ki, sizin əl sıxdığınız insanlar
müsəlman məscidlərini dağıdan, sökən, orada inək, donuz
saxlayanlardır. Zəngilan işğaldan azad olunandan sonra bu, lap yeni
görüntülərdir. Müharibə dövründə o görüntülər də üzə çıxmışdır.
Zəngilan rayonunun məscidlərinin birində donuz saxlayırdılar.
Pənahəli xanın sarayını tövləyə çevirmişdilər. Yəni, bunu qəsdən
edirlər. Məgər, heyvanları başqa yerdə saxlamaq olmaz? Qəsdən
edirlər. Görün, müsəlmanlara qarşı bunların nifrəti nə qədər
böyükdür və bunu edən cinayətkarlar, bunu edən əxlaqsızlar ondan
sonra da gedib bəzi müsəlman ölkələrinin liderləri ilə görüşüb
hansısa dostluqdan, əməkdaşlıqdan danışırlar. Ona görə mən xahiş
edirəm, bu görüntüləri yayın bütün dünyaya. Bütün dünya görsün ki,
Ermənistan rəhbərliyi islamofob xislətləri ilə fərqlənir və bu,
təkcə bizə deyil, bütün müsəlman aləminə qarşı təhqirdir.
Azad edilmiş torpaqlarda məlumatlara görə, 67 məscid var idi,
onlardan cəmi biri nisbətən salamat vəziyyətdədir. Qalanlar ya tam
dağıdılıb, ya da ki, onların böyük hissəsi dağıdılıb. Biz bütün
məscidləri bərpa edəcəyik. Əlbəttə ki, İslam ölkələrinin
nümayəndələri bu məsələ ilə bağlı öz təkliflərini verirlər. Bu
yaxınlarda sizin də qeyd etdiyiniz kimi, ICESCO-nun nümayəndə
heyəti Azərbaycanda idi. Onlar Ağdam məscidini ziyarət etmişlər və
ondan sonra ICESCO-nun Baş katibi ilə görüş əsnasında belə bir
təklif irəli sürüldü ki, ICESCO bizim tarixi abidələrimizin bərpası
işində öz rolunu oynaya bilər. Biz bunu alqışlayırıq. Digər
müsəlman ölkələrinin nümayəndələrinin təşəbbüslərini də biz
alqışlayırıq. Biz bu bərpa işlərini İslam həmrəylik bayramına
çevirməliyik. Çünki Azərbaycan İslam həmrəyliyinin gücləndirilməsi
ilə bağlı çox ardıcıl siyasət aparır. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının
xətti ilə ölkəmizdə keçirilmiş müxtəlif tədbirlər, eyni zamanda,
prinsipial məsələlərlə bağlı açıq mövqeyimiz, əlbəttə ki, İslam
aləmində də bizə böyük nüfuz qazandırıb. Müsəlman ölkələri
arasındakı birlik, həmrəylik bizim hamımız üçün lazımdır. Ona görə
belə bir təklifə görə sizə təşəkkürümü bildirirəm və xahiş edirəm
ki, öz ölkənizin ictimaiyyətini bu reallıqlarla tanış edəsiniz.
Türkiyənin Anadolu Agentliyi: Hörmətli cənab Prezidentim, 10
noyabrdan sonra bölgədə Bəyanatı imzalayan üç ölkənin etməli
olduqları bəzi fəaliyyətlər var idi və üç ölkə də fəaliyyətlərinə
başladı. Ancaq bu dönəmdə bölgədəki xarici ölkələrin sayı, bölgəyə
dərhal sonra hər gün gələn karqo təyyarələrə nəzarət olunması,
bölgəyə geri qaytarılan erməni vətəndaşların sayı ilə bağlı
müxtəlif iddialar mətbuatda yer aldı. Bəzi məsələlər Sizin
gündəliyinizdə də yer aldı. Siz bu məsələlərlə bağlı iradlarınızı
daha əvvəl dilə gətirmişdiniz. Siz müharibədə qalib gələn ölkənin
lideri olaraq 10 noyabrdan sonrakı dövrdən məmnunsunuzmu və bu dövr
daha yaxşı ola bilərdimi?
Prezident İlham Əliyev: Prinsip etibarilə mən məmnunam. Çünki 10
noyabrda imzalanmış Bəyanatda göstərilən əsas məsələlərdən biri
Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonlarının bizə qaytarılması idi və buna
biz nail olduq. Dekabrın 1-də bu bölgələr bizə qayıtdı.
Eyni zamanda, Bəyanatda göstərilən digər məsələlərlə bağlı, hesab
edirəm ki, müsbət addımlar atılır. Bəzi məsələlər təbii olaraq hələ
ki, icra edilmir. Onlar üçün müəyyən zaman lazımdır. Amma hesab
edirəm ki, məsələ prinsip etibarilə müsbət istiqamətdə gedir.
Türkiyə-Rusiya Birgə Monitorinq Mərkəzinin fəaliyyət göstərməsi də
bu istiqamətdə atılmış çox önəmli addımdır. Mən əminəm ki, bu
monitorinq mərkəzi vasitəsilə bölgədə sabitlik və atəşkəs rejiminin
möhkəmləndirilməsi işinə böyük töhfə veriləcək. Azərbaycan
Prezidenti olaraq bildirmək istəyirəm ki, Azərbaycan tərəfindən hər
hansı bir aqressiv addım atılmayacaq. Biz bunu heç vaxt etməmişdik
və bu gün buna ehtiyac yoxdur. Ona görə 10 noyabr Bəyanatı prinsip
etibarilə icra edilir.
Bəzi məsələlər var ki, onlar 10 noyabr Bəyanatında öz əksini
tapmayıb, amma ondan sonrakı dövrdə razılaşdırılıb. Bu məsələlərin
bir qismi icra edilir, bir qismi isə hələ ki, icra edilmir. Yenə də
deyirəm, bəzi məsələlər var ki, Rusiyanın sülhməramlı qüvvələri
bizim ərazimizə xarici vətəndaşların buraxılmasında o qədər də
ciddi addımlar atmırlar. Bu, bizi narahat edir və bu narahatlığı da
biz Rusiya tərəfinə çatdırırıq. Əminəm ki, vaxt keçdikcə, bu
məsələlər də tənzimlənəcək.
Biz bir məsələni də unutmamalıyıq ki, 10 noyabrdan sonra bizim
bölgəmizdə və bütövlükdə dünyada tam yeni bir vəziyyət yaranıb. Biz
bu vəziyyətə uyğunlaşmalıyıq, hər bir ölkə buna öyrəşməlidir. Bu,
yeni bir vəziyyətdir, bizim üçün də, qonşu ölkələr üçün də. Burada
həm logistik, həm texniki, həm nəqliyyat, eyni zamanda, psixoloji
problemlər var. Bəzilərinin gözləntiləri həddindən artıq çoxdur.
Amma hər şeyin öz vaxtı var, öz yeri var. Biz addım-addım öz
hədəfimizə çata bilmişik və mümkün olmayanı 44 gün ərzində reallığa
çevirmişik. Bunu bu gün təkcə biz yox, beynəlxalq ekspertlər də
deyir. Bizim apardığımız hərbi əməliyyat bu gün dünyanın aparıcı
ölkələrinin hərbi məktəblərində öyrənilir. Hesab edirəm ki, biz
müharibə dövründə və müharibədən sonra mümkün olan maksimum
nəticəni əldə etdik və həyat davam edir, həyat yerində durmur, yeni
məsələlər ortalığa çıxır.
Bizim strateji baxışımız var: Biz nə istəyirik, bu günə qədər nə
istəmişik, bundan sonra nə istəyirik. Bu arzulara, hədəflərə çatmaq
üçün nə etməliyik? Bizdə çox aydın baxış və təsəvvür var. Biz bu
ümumi plan çərçivəsində bundan sonra da öz addımlarımızı atacağıq
və yeni nailiyyətlər, uğurlar da olacaqdır.
Ukraynanın “1+1” telekanalı: Hər vaxtınız xeyir, cənab Prezident.
Sizə iki sualım var. Birinci sualım kifayət qədər qısadır. Xahiş
edirəm Ukrayna ilə Azərbaycanın indiki mərhələdə hərbi və
hərbi-texniki əməkdaşlığının xarakterini qısaca səciyyələndirin.
Azərbaycanın ərazilərini işğaldan hərbi yolla azadetmə təcrübəsini
Ukrayna ilə bölüşmək imkanı varmı? İkinci sual: Ukraynada və
Azərbaycanda müharibələrin xarakterində bütün fərqlərə baxmayaraq,
hər halda, Ukrayna Rusiyanın təcavüzünə qarşı mübarizə aparır,
bizim ortaq cəhətlərimiz çoxdur. Məsələn, işğaldan azad ediləndən
sonra, yumşaq desək, qanuni hakimiyyətə o qədər də dostcasına
münasibət bəsləməyən yerli əhalinin reinteqrasiyası probleminin
həlli zərurəti. Siz bu problemlə üzləşirsiniz. Biz onu həll
etməliyik. Sual budur. Qısamüddətli və uzunmüddətli perspektivdə
Qarabağın erməni əhalisinə münasibətdə Sizin planlarınız necədir və
başqa sözlə desək, Siz Qarabağ ermənilərinə nə təklif edə
bilərsiniz? Vətəndaşlıq, tam reinteqrasiya, mədəni muxtariyyət və
sair. Çox sağ olun.
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun. Ukrayna ilə Azərbaycan arasında
hərbi-texniki əməkdaşlıq məsələsinə gəldikdə, prinsip etibarilə bu
əməkdaşlığın böyük tarixi var. Müstəqilliyin ilk illərində Ukrayna
hərbi-texniki əməkdaşlıq məsələsində bizim əsas tərəfdaşımız olub,
lakin tədricən bu əməkdaşlıq yox dərəcəsinə enib. Açığını deyim ki,
bu gün də həmin əməkdaşlığın həcmi o qədər də böyük deyil. Hərçənd,
bizim hərbi sənayenin formalaşmasına gəldikdə, biz öz hərbi
sənayemizi yaratmağa başlayanda Ukrayna müəssisələri bu işdə bizə
çox kömək ediblər və bizim hərbi məhsullar istehsal edən
müəssisələrin çoxu Ukrayna şirkətləri ilə birgə müəssisələr
idi.
Mənə məlum olduğuna görə, bu gün Ukraynanın hərbi-texniki kompleksi
inkişaf dövrünü yaşayır. Azərbaycanda da belədir. Ona görə hesab
edirəm ki, bu istiqamətdə də əməkdaşlıq üçün imkanlar var. Lakin
açıq deyim ki, hələlik istər Ukrayna, istərsə də Azərbaycan
tərəfindən hər hansı konkret layihələr və təkliflər olmayıb. Yəqin
ki, hələ bunun vaxtı yetişməyib.
Yerli əhalinin reinteqrasiyası məsələsinə gəldikdə, sözün düzü biz
bu işə hələ başlamamışıq. Ona görə ki, müharibə təzəcə başa çatıb.
Bu gün Qarabağ ərazisində yaşayan erməni əhalinin azərbaycanlı
əhali ilə əlaqəsi yoxdur. Lakin bu, ona görədir ki, orada
azərbaycanlı əhali, sadəcə, yoxdur, otuz il orada azərbaycanlılar
olmayıb və azərbaycanlı əhali oraya qayıtmayıb. Erməni əhali isə
Rusiya sülhməramlı missiyasının nəzarəti altında olan ərazidədir və
bu ərazidən kənara çıxmır, ona görə ki, orada çıxası yer də yoxdur.
Orada hər yer minalanıb. Buna görə də erməni və azərbaycanlı əhali
arasında gündəlik əlaqələrin başlanması üçün şərait yetişməlidir.
Bu, ilk növbədə, siyasi şəraitə aiddir. Bir daha deyirəm,
Ermənistan dövləti Azərbaycanın suveren ərazisini onun əlindən
almaq üçün hər hansı cəhdlərdən, “Arsax müstəqil dövlətdir” tipli
hər cür frazalardan, bütün bu boş və cəfəng sözlərdən imtina
etməlidirlər. Onlar, sadəcə, özlərini və bütün dünyanı aldatmaq və
orada yaşayan insanları çaşdırmaq cəhdlərindən imtina etməlidirlər.
Onlar Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımalıdırlar. Hesab edirəm
ki, bu, zəruridir. Mən əvvəllər Azərbaycan ilə Ermənistan arasında
sülh müqaviləsinin mümkünlüyü barədə suallara cavab verərək deyəndə
ki, bu gün lazım olduğundan bir qədər irəli getdiyimi başa düşürəm,
lakin bu da o vaxt mümkün olacaq ki, Ermənistan Azərbaycanın ərazi
bütövlüyünü tanısın, bunu bütün dünyaya etiraf etsin.
Düşünürəm ki, indi rəsmi şəxslər səviyyəsində əlaqələr, baş
nazirlərin müavinlərinin iştirakı ilə işçi qrupu, Azərbaycanın və
Ermənistanın sərhəd xidmətlərinin rəhbərlərinin sərhəddə görüşü,
Rusiya, Azərbaycan və Ermənistanın xüsusi xidmət orqanları
rəhbərlərinin Moskvada görüşü, rəsmi şəxslər arasında digər
əlaqələr buna zəmin yaratmalıdır. Burada yenə zəruridir ki,
Ermənistan tərəfi bizi aldatmağa çalışmağın lazım olmadığını başa
düşsün. Ona görə, təəssüf ki, belə demək mümkündürsə, biz yenə bu
cür hoqqaları görürük. Onlar sözdə bir cür danışır, əməldə başqa
cür hərəkət edirlər. Belə etmək lazım deyil, indi o vaxt deyil.
Onlar əsla elə vəziyyətdə deyillər ki, indi bunu özlərinə rəva
görsünlər. Səmimi işləmək lazımdır, əgər nə barədəsə razılığa
gəliriksə, onu yerinə yetirmək lazımdır, yox əgər bunu edə
bilmirlərsə, demək lazımdır ki, edə bilmirlər. Bilirsiniz, bu cür
əsassız ümidlər və vədlər olmamalıdır.
Bax, belə bir baza yaradılanda, azərbaycanlı əhali işğaldan azad
edilən ərazilərə qayıdanda, əlbəttə, əlaqələr olacaq. Ona görə ki,
hazırda Xankəndidə, digər yaşayış məntəqələrində yaşayan insanların
normal həyat fəaliyyəti üçün əlaqələr, sadəcə, zəruridir.
Azərbaycansız buna nail olmaq, sadəcə, qeyri-mümkündür. Fikir
verin, bu gün Qarabağdakı rusiyalı sülhməramlı kontingent üçün
yüklər necə çatdırılır. Necə? Əvvəlki kimi təyyarə ilə Yerevana
qədər, sonra isə yük maşınları ilə Xankəndiyə qədər. İndi dəmir
yolu ilə Bərdəyə qədər. Tezliklə, bir ildən sonra bizim yolumuz
Ağdama qədər uzanacaq. Oradan Rusiyaya məxsus yük maşınları gəlir,
yüklənir və gedir. Bu, xeyli ucuz və rahat olacaq. Bəs, hərbi
qulluqçular üçün yük daşıyan Rusiya təyyarələri indi necə uçur?
Onlar sonradan 10 saat, özü də qar basmış bu dəhlizlə getmək üçün
Yerevana uçmurlar. Onlar Gəncəyə uçur, oradan isə Xankəndiyə getmək
üçün bir saat, ola bilsin bir qədər çox vaxt lazımdır. Yəni, bunu
həyat tələb edir. Rusiya tərəfi belə bir xahişlə müraciət edəndə
biz onları dəstəklədik. Axı, nəyə görə biz sülhməramlılar üçün süni
problemlər yaratmalıyıq. Bu sülhməramlılar, o cümlədən bizim
sakinlərin də təhlükəsizliyini təmin edirlər. İkincisi, beləliklə
biz hazırda orada yaşayanlara siqnal veririk ki, baxın, axı Qafqaz
bürosu o vaxt Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkibində qalması
barədə qərarı təsadüfən qəbul etməmişdi. Bir daha vurğulamaq və
ermənilərin bir çox başqa yalanları kimi bu yalanını da ifşa etmək
istəyirəm ki, həmin qərarda Dağlıq Qarabağın Azərbaycana
verilməsindən yox, onun Azərbaycanın tərkibində qalmasından söhbət
gedir. Onlar bu prinsipial bənd ilə həmişə manipulyasiya edirlər. O
cümlədən ona görə ki, bu, Azərbaycanın tarixi vilayətidir və
ikincisi, onlar oraya necə gedib çıxa bilərdilər? Axı, ötən əsrin
30-cu illərinə qədər Laçında və Kəlbəcərdə yol olmayıb. Əgər kimsə
bunu bilmirsə qoy bilsin. Orada atla hərəkət edirdilər.
Ermənistandan oraya necə getmək olardı – heç cür. Yalnız atla.
Kəlbəcərdə, ümumiyyətlə, yol yox idi. Bu, təcrid olunmuş bir bölgə
idi. Biz 1930-cu illərdə yol çəkməyə başladıq. Buna görə təbiidir
ki, burada yaşayış məntəqələri, sivilizasiya, qədim şəhərlər var.
Xankəndiyə gedən yol Ağdamdan keçirdi. Buna görə də hər şey öz
təbii vəziyyətinə qayıtmalı, tamamilə siyasətsizləşdirilməlidir.
Zənnimcə, orada yaşayan erməni millətindən olan adamlar da öz
azərbaycanlı qonşuları və keçmiş dostları ilə ünsiyyət saxlayanda
bunu başa düşəcəklər, tezliklə ortaq dil tapacaqlar.
“TRT World”: Cənab Prezident, hazırda Ermənistandakı vəziyyət Sizi
nə dərəcədə narahat edir? Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan 10
noyabr tarixli sənədə imza atanlardan biridir. İndi orada bəzi
siyasətçilər məsələyə yenidən baxılmasına dair çağırışlar edirlər,
bu məsələ Sizi narahat edirmi? Daha bir sualım ondan ibarətdir ki,
Sizin Nikol Paşinyanla rəsmi təmaslarınız olubmu və hazırda birbaşa
təmasınız varmı?
Prezident İlham Əliyev: Mən istəməzdim Ermənistandakı vəziyyətlə
bağlı dərinə gedim. Mənim deyə biləcəyim Ermənistanda müəyyən
siyasi qruplar tərəfindən sui-istifadə edilə bilər. Məncə, məsələni
özləri həll etsələr yaxşıdır. Ancaq qonşu ölkə olaraq və
müharibənin başa çatmasını nəzərə alsaq, biz, əlbəttə ki,
Ermənistandakı vəziyyətə biganə ola bilmərik. Biz məsələni diqqətlə
izləyirik. Hesab edirəm ki, Ermənistanda hakimiyyətdə kimin
olmasından asılı olmayaraq, 10 noyabr Bəyanatının icrasına mane
olmaq cəhdləri bu ölkə üçün çox zərərverici olacaqdır. Mən artıq
Prezident Putinin sitatını dilə gətirdim. Bu, onlar üçün sui-qəsd
olacaqdır, vəziyyət bundan da qat-qat pis olacaqdır. Ona görə bu
gün Ermənistanda anlamalıdırlar ki, bu vəziyyət Azərbaycana qarşı
işğalçılıq siyasətinin bilavasitə nəticəsidir. Bu, son iki ildə baş
verən və ya bir neçə ayın nəticəsində baş verən hadisə deyil, bunun
birbaşa səbəbi işğaldır. Onlar hazırda bütün ideoloji dayaqlarını
itiriblər. Çünki onların ideoloji dayaqları Azərbaycanofobiya
üzərində qurulmuş miflərdən ibarət idi. Özlərini qalib ölkə kimi
təqdim edirdilər, Azərbaycan isə məğlub tərəf idi. Ancaq üz-üzə
gəldikdə biz sübut etdik ki, qalib kimdir. Yəni, bu vəziyyəti mən
nəzarətdə saxlayıram, ancaq mən narahat deyiləm ki, Ermənistanda
olan hər hansı bir dəyişiklik Bəyanatın icrasına təsir edə bilər.
İlk olaraq, ona görə ki, bu, artıq rəsmi imzalanmış sənəddir.
İkincisi isə ona görə ki, burada Rusiya Prezidentinin də imzası
var. Bu gün Ermənistanın Rusiyadan asılılığı müharibədən qabaqkı
dövrdən 10 dəfə artıqdır. Müharibədən əvvəl də Ermənistan Rusiyadan
asılı olan bir ölkə idi. Mən bununla Ermənistanı ittiham etmirəm,
bu, reallıqdır, yəni o asılılıq müharibədən sonra 10 qat artmışdır.
Yəni, Ermənistanın cəsarəti çatacaqmı ki, Rusiya Prezidentinin
imzasına bu cür yanaşsın? Burada, sadəcə, o bəyanatdan söhbət
getmir, bu söhbətin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, orada Rusiya
Prezidentinin imzası var və o, bu sənədin qarantı kimi çıxış edir.
Yəni, mən tövsiyə edərdim onların hər hansı bir gözləntisi olmasın.
Ermənistanda tarix sübut edib ki, orada siyasətçilər hər zaman
hakimiyyətə gəlmək üçün populist çıxışlar ediblər, sonra real
vəziyyətlə üzləşəndə onlar bunun əziyyətini çəkiblər. Ona görə mən
istisna etmirəm ki, hər hansı revanşist bəyanatlar olsun. Amma
onlar bundan çəkinməlidirlər. İstənilən halda Ermənistan
hakimiyyətinin iradəsindən asılı olmayaraq 10 noyabr Bəyanatı icra
ediləcəkdir.
Mənim Paşinyanla təmaslarım o vaxt sona çatdı ki, o təxribatçı
bəyanatlar verdi, mən onları artıq səsləndirdim. Ondan əvvəl o,
2019-cu ildə Düşənbə şəhərində belə bir təmasın təşəbbüskarı oldu.
Həmin siyasətçilər Ermənistanda bu gün onu “lift diplomatiyası” ilə
məşğul olmaqda ittiham edirlər. Amma gülünc bir vəziyyətdir. Biz
təsadüfən 1 dəqiqə ərzində liftdə olduq, yəni, görüşə gedərkən bir
mərtəbədən digər mərtəbəyə qalxdıq. Liftdə bir dəqiqə ərzində bu
adam hansı diplomatiya ilə məşğul ola bilərdi? Düşənbə şəhərində o,
mənə təklif etdi ki və söz verdi ki, atəşkəsə riayət edəcək,
münaqişənin başa çatdırılması üçün səylər göstərəcək. Mən dedim
olsun. Sonra bizim nümayəndələr arasında birbaşa təmaslar yarandı
və təmas xəttində hər hansı bir hadisə baş verəndə qarşılıqlı
olaraq məlumat mübadiləsi baş tuturdu. Sonra Paşinyan özü qeyd
edirdi ki, təmas xəttində bu qədər dinc vəziyyət mövcud deyildi.
Nəyə görə? Çünki o, məndən xahiş etmişdi bunu və mən hesab etdim
ki, bu, sülhə töhfə verəcək. Mən hesab edirdim ki, o, öz
sələflərinin səhvlərini təkrar etməyəcək, siyasətini dəyişəcək.
Ancaq o, mənim jestimi yanlış dəyərləndirdi. O, bunu zəiflik
əlaməti kimi gördü, halbuki, bu, güc əlaməti idi, böyüklük əlaməti
idi. Sonra da onun Şuşadakı məlum rəqsi və məlum bəyanatları bizim
təmaslara son qoydu. Əlbəttə, müharibə zamanı də bizim heç bir
təmasımız ola bilməzdi. Biz Moskvada Prezident Putinin dəvəti ilə
yanvar ayında üçtərəfli görüş keçirdik. Bu, üçtərəfli görüş idi və
bizim ikitərəfli hər hansı bir əlaqəmiz olmayıb və təmasımız da
olmayıb.
REAL Televiziyası: Cənab Prezident, Ermənistan 30 il ərzində işğal
altında saxladığı Azərbaycan ərazilərində xalqımızın tarixi, mədəni
irsinə ağır zərbə vurub, məscidləri, tarixi abidələrimizi,
infrastrukturu dağıdıb. Demək olar ki, ərazidə faktiki səhralıq
hökm sürür, oranı səhralığa çeviriblər. Bu vandallıq 10 noyabr
Bəyanatından sonra da davam etdi. Onlara günlər verilmişdi ki,
ərazini tərk etsinlər. Həmin vaxtda da onlar vəhşiliklər
törətdilər, Azərbaycana külli miqdarda ziyan vuruldu. Bu hala
beynəlxalq səviyyədə hüquqi-siyasi qiymət verilməsi üçün hansı
işlər görülür və Ermənistanın törətdiyi cinayətkarlığa görə hər
hansı məsuliyyətə cəlb olunması perspektivini necə
qiymətləndirirsiniz? Təşəkkür edirəm.
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun. Siz tamamilə haqlısınız. 10
noyabrdan sonra onlar öz mənfur fəaliyyətindən əl çəkmədilər,
əksinə, 20 gün ərzində çalışdılar ki, maksimum bizim təbiətimizə və
əmlakımıza ziyan vursunlar. Evləri, ağacları yandırırdılar,
kəsib-doğrayırdılar, talan edirdilər, evlərin pəncərələrini,
sanitar qovşaqlarını aparırdılar və bütün dünyanın gözü qarşısında.
Yaxşı ki, xarici media nümayəndələri də bu vəhşiliyin şahidləri
oldular və bütün dünya gördü ki, biz kimlərlə üz-üzə idik və biz
hansı bəlanı məğlub etdik. Mən, sözün düzü, belə vəhşilik
gözləmirdim, özü də tamamilə əsassız vəhşilik. Baxın, başqasının
torpağını zəbt edəsən, güc tətbiq edərək, heç bir vaxt vermədən o
torpağın, o evin sahibini qovasan, - biz onlara 20 gün vaxt verdik,
onlar bizə 20 saat da vaxt verməmişdilər, - ondan sonra onun evində
yaşayasan, sonra deyəsən ki, bu, mənimdir və sən oradan çıxmağa
məcbur olanda bu evi dağıdasan, sökəsən, yandırasan. Bu dərəcədə
əxlaqsızlıq ola bilərmi? Bütün dünya bunu gördü. İkinci Qarabağ
müharibəsinin əhəmiyyəti təkcə ərazilərimizin, ərazi bütövlüyümüzün
bərpası ilə məhdudlaşmır. Bütün dünya erməni faşizminin əsl real
sifətini gördü. Biz, əlbəttə ki, bütün dəymiş ziyanı hesablamalıyıq
və hesablayırıq. Mənim göstərişimlə indi Azərbaycanın müvafiq
qurumları video, foto çəkilişlər aparırlar, dron çəkilişləri
aparılır. Dəymiş bütün ziyan hesablanacaq. Dağılmış bütün evlərin
protokollaşdırılması işlərinə start verilib ki, vətəndaşlar fərqi
qaydada dəymiş ziyanın ödənilməsi üçün beynəlxalq məhkəmələrə, ilk
növbədə, Azərbaycan məhkəmələrinə və sonra beynəlxalq məhkəmələrə
müraciət etsinlər.
İkinci mərhələdə, - artıq bu sahədə də işlər başlanıb, müvafiq
sənədlər imzalanıb, - buna oxşar münaqişələrdə dəymiş ziyanın
hesablanması üçün təcrübəsi olan beynəlxalq şirkətlərlə də sənədlər
imzalanıb, onlar yaxın gələcəkdə Azərbaycana gələcəklər. Əlbəttə
ki, onlar özləri tədqiqatlar aparacaqlar, ancaq biz də onları lazım
olan materiallarla təmin edəcəyik. Bu beynəlxalq şirkətlərin bu
sahədə təcrübəsi var və dəymiş ziyanın ödənilməsi, təzminatın
ödənilməsi üçün əlbəttə ki, beynəlxalq məhkəmələrdə iddialar
qaldırılacaq.
Eyni zamanda, bizim təbii resurslarımızı icazəsiz istismar edən
xarici şirkətlər də məsuliyyətə cəlb ediləcək. Bildiyiniz kimi,
azad edilmiş torpaqlarda bizim qızıl mədənlərimiz vəhşicəsinə
istismar edilirdi. Bu, beynəlxalq cinayətdir. Artıq bu cinayəti
törətmiş bəzi qurumların məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün ilkin
hazırlıq işləri aparılıb. Mən bu məsələ ilə bağlı bir-iki dəfə öz
sözümü demişəm, bir daha demək istəyirəm ki, ya bu şirkətlər bizə
təzminat ödəyəcəklər, kompensasiya verəcəklər, ya da ki, məhkəməyə
gedəcəklər. Məhkəməyə getdikləri təqdirdə, tam əminəm ki, məhkəmədə
onlar uduzacaqlar, eyni zamanda, dünya miqyasında biabır olacaqlar.
Çünki başqa ölkədə qanunsuz işlərlə məşğul olmaq, qanunsuz
sahibkarlıqla məşğul olmaq, o ölkənin təbii sərvətlərini talamaq
cinayət sayılır. Bu şirkətlərin beynəlxalq reputasiyasına da çox
ciddi ziyan dəyəcək.
Bununla paralel olaraq, bizim meşə fondumuz da məhv edilib, 54 min
hektar meşə ermənilər tərəfindən qırılıb, dağıdılıb. İşğala qədər
bizim meşələrimizin ümumi həcmi təqribən 220-230 min hektar idi, 54
min hektar kəsilib dağıdılıb. Onlar ondan müxtəlif materiallar
istehsal ediblər, bildiyimə görə, orada parket biznesi də çox geniş
vüsət almışdı, xarici şirkətlər də burada iştirak ediblər. Yəni,
dəymiş bütün ziyan hesablanacaq, o cümlədən bizim torpaqlarımızdan
qanunsuz şəkildə istifadə edən şirkətlər də cərimələndiriləcək.
Azad edilmiş torpaqlarda ancaq taxıl altında 100 min hektara yaxın
torpaq var idi, onları qanunsuz istismar edirdilər və gəlirlər
götürürdülər. Onu da hesablayacağıq. Bu, işin bir tərəfi. İndi
beynəlxalq məhkəmələrdə buna nə dərəcədə reaksiya veriləcək? O,
işin ikinci məsələsidir. Burada, əlbəttə ki, əsas məsələ
obyektivlikdir. Əgər obyektiv yanaşma olsa, əlbəttə ki, onlar bu
təzminatı ödəməli olacaqlar. Biz, eyni zamanda, beynəlxalq
praktikaya da nəzər saldıq. Xarici İşlər Nazirliyinə tapşırıq
verildi və artıq bu günlərdə mənə məlumat verildi, presedentlər
necə olub, bu presedentlər var. O qədər də çox deyil, amma var.
Burada, əlbəttə, hər bir presedent bizim tərəfimizdən təhlil
edilməlidir ki, bunun təməlində nələr dayanır? Obyektivlik, yoxsa
ki, siyasi sifariş? Çünki sirr deyil ki, beynəlxalq məhkəmə sistemi
də siyasi təzyiqdən azad deyil və bəzi hallarda siyasi sifarişlər
də yerinə yetirilir. Ona görə hər şey bundan asılı olacaq. Hər
halda, biz öz üzərimizə düşən missiyanı yerinə yetiririk və yaxın
zamanlarda dolğun hesabat hazırlanacaqdır.
Böyük Britaniyanın “Reuters” İnformasiya Agentliyi: Cənab
Prezident, Siz indi investisiyalar, Qarabağın bərpasına
investisiyaların qoyulması barədə danışdınız. Mən soruşmaq
istərdim, Qarabağda möhkəm sülh üçün, onun bərpasına əcnəbi
investorları və kreditorları cəlb etmək üçün kifayət qədər zəmanət
varmı? Ümumiyyətlə, təqribən hansı həcmdən söhbət gedir? Bildiyim
qədər bu il büdcədən 2,2 milyard manat ayrılıb. Bu, böyük məbləğ
deyil, orada bərpa işləri çox böyükdürmü? Özəl investisiyalar cəlb
ediləcəkmi? Rəsmi Bakı bütövlükdə bu prosesə necə baxır? Bir də onu
soruşmaq istərdim. Sizin Fərmanınızla Azərbaycan Dövlət Neft
Şirkəti Azərbaycan İnvestisiya Holdinqinə verilib və onun
səhmləşdirilməsi prosesi gedir. Bu, o deməkdirmi ki, rəsmi Bakı
artıq ölkənin bir sıra iri dövlət şirkətlərinin özəlləşdirilməsi
üçün onları açıq elan etməyə hazırlaşır? Demək olarmı ki, bu,
əcnəbi investorlara mesajdır? Siz giriş sözünüzdə çox yaxşı qeyd
etdiniz ki, işğaldan azad edilmiş bir sıra ərazilərə əcnəbi
jurnalistlərin səfəri təşkil olunub, Sizin Administrasiyanız bu işi
çox peşəkarlıqla, yüksək səviyyədə həyata keçirib. Lakin, yəqin ki,
həmkarlarım da məni dəstəkləyər, biz hamımız Şuşa şəhərinə səfər
etmək, onun indi nə vəziyyətdə olduğunu, onun nə dərəcədə
dağıdıldığını, orada hansı işlərin aparıldığını, hazırda bu şəhərin
əhvalını görmək istərdik. Mən risk edib bu səfərin təşkilinə kömək
göstərməyinizi Sizdən xahiş edirəm. Çox sağ olun, cənab
Prezident.
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun. Əcnəbi investorlara gəlincə,
düşünürəm ki, müharibənin başa çatmasını nəzərə alsaq, indi əcnəbi
investorlar Azərbaycana daha fəal şəkildə sərmayə qoyacaqlar. Hamı
başa düşür ki, hərbi əməliyyatların yenidən başlanması riski
praktik olaraq, sıfra endirilib. Azərbaycana gəlincə, bizim
tərəfimizdən heç bir təcavüzkar hərəkətlər olmayacaq. Ermənistana
gəlincə, onların, sadəcə olaraq, buna imkanları yoxdur və
fikirləşirəm ki, mənim barəsində danışdığım və sitat gətirdiyim
özünəqəsd hətta onların vəziyyətində belə ən yaxşı çıxış yolu
deyil. Ona görə də əminəm ki, investisiyalar olacaq. Mən sizə
deməliyəm ki, biz hələ müharibədən əvvəl bərpaolunan enerjiyə
investisiyalar cəlb etməyə nail olmuşuq. İki iri beynəlxalq şirkət
ümumi həcmi 440 meqavata bərabər günəş və külək elektrik
stansiyaları tikintisinə sərmayə yatırmaq arzusunda olduqlarını
bildirib. Dünyanın aparıcı enerji şirkətləri arasında tender
keçirilib və iki şirkət ən yaxşı təkliflər irəli sürüb. Lakin mən o
vaxt dedim, bu, o demək deyil ki, uğur qazana bilməyən digər
şirkətlər kənarda qalacaq. Buna görə də biz indi bu sahəyə sərmayə
yatırmaq istəyən şirkətləri cəlb edirik. Məhz azad edilmiş
ərazilərdə bunun üçün yaxşı imkanlar mövcuddur. Kəlbəcər-Laçın
zonasında külək stansiyaları, çünki orada çox güclü küləklər olur,
Zəngilan-Cəbrayıl zonasında isə günəş stansiyaları, çünki orada
günəş şüalarının il ərzində miqdarı da çox böyükdür və əgər belə
demək olarsa, günəş şüalarının keyfiyyəti də buna imkan verir.
Beləliklə, bu gün Azərbaycanın müvafiq strukturlarına əcnəbi
tərəfdaşlarla bu məsələlər üzərində işləmək tapşırığı verilib.
Yəni, bu, çox böyük perspektivə malikdir. Üstəlik, dediyim kimi,
biz artıq Qarabağı “yaşıl enerji” zonası elan etmişik və bunun
üçün, ilk növbədə, investorları gözləyirik.
Dövlətin 2,2 milyard manat investisiyasına gəlincə, fikrimcə, bu,
başlanğıc üçün məqbul məbləğdir. Onu da deyim ki, Qarabağın bərpası
barədə mənə təklif edilmiş investisiya proqramından bu il həyata
keçiriləcək layihələrdən təxminən bir milyard manatı praktik olaraq
paylanıb. Yəni, bu, nə deməkdir? Bu, o deməkdir ki, hələ layihələr
yoxdur. Çünki layihələr infrastruktur layihələridir, biz onlara
vəsait ayırırıq. Bu, elektrik enerjisi, yollar, dəmir yolları,
minalardan təmizləmə və sairə sahələrdir. Tikintinin özünə gəlincə,
buna hələ heç nə ayırmırıq, çünki bu layihələr hələ mövcud deyil.
Biz şəhərsalmada, hətta Bakı şəhərinin tikintisi zamanı buraxılan
səhvlərə yenidən yol verməməkdən ötrü hər şeyi düzgün planlaşdırmaq
istəyirik. Tikintinin xaotik, nəzarətsiz, əksər hallarda belə adi
və aydın olmayan sxemlər üzrə getdiyi digər şəhərlərdə. Qarabağ
zonasında belə olmamalıdır. Təkcə Qarabağ zonasında deyil, bu artıq
təcrübə olacaq, həmin təcrübə paralel olaraq Azərbaycanın bütün
başqa ərazilərində də tətbiq ediləcək. Buna görə də hər şey düzgün
planlaşdırılmalıdır. Harada nə yerləşdirilməlidir, hansı
infrastruktur layihələri həyata keçirilməlidir ki, hər şey plan
üzrə getsin. Əlbəttə ki, dövlət bütün infrastruktur sahəsini,
üstəlik mənzil fondunun böyük hissəsini də öz üzərinə götürəcək.
Lakin şəhərsalmanın və ekologiyanın bütün normalarına riayət
olunmaqla razılaşdırılmış layihələr üzrə xüsusi ayrılmış yerlərdə
özəl şirkətlər də investisiya qoymaq imkanına malik olacaqlar. Bax,
təxminən yanaşmanı belə görürük. Kəndlərə gəlincə, bu ərazilərdə
yüzlərlə kənd azad edilib. Bəzi kəndlərdə əvvəllər 5 ev, 6 ev, 7 ev
olub. Yəqin ki, onlar prioritet olmamalıdır.
Buna görə də biz indi, ilk növbədə, hansı kəndlərin bərpa
olunacağını və bundan ötrü nə etmək lazım olduğunu müəyyən edirik.
Həmçinin mənim tapşırığımla, artıq keçmiş köçkünlər arasında
sorğuya başlanıb ki, biz kimin oraya getməyə hazırlaşdığını dəqiq
bilək. Bilirsinizmi, mən də əminəm ki, Allahın izni ilə hamı getmək
istəyir, amma ola bilsin, kimsə getmək istəməyəcək. Əgər o
getməyəcəksə və ya oraya həftəsonu gedəcək, özü isə Bakıda və ya
Sumqayıtda yaşayacaqsa, nə üçün xərc çəkməliyik. Məgər bu,
vəziyyətdən çıxış yoludurmu? Xeyr. Biz o yerlərdə kim yaşayacaqsa
onları yerləşdirməliyik. Bax, buna görə biz sorğu keçirməliyik, özü
də elə-belə, soruşmaq və unutmaq üçün yox. Xeyr. İmza etsin ki, mən
filankəs filan rayonun filan kəndinə köçüb getməyə və orada
yaşamağa hazırlaşıram. Buna uyğun olaraq, biz maliyyə məsələlərini
və bütün digər məsələləri həll edəcəyik. Əks halda, mən
öncəgörənlik etmək istəmirəm, lakin bilirəm ki, işğaldan azad
edilən ərazilər Bakıda yaşayanlar üçün bağ sahəsi deyil. Biz,
ümumiyyətlə, kimin orada yaşayacağına ciddi nəzarət edəcəyik və
məhz oraya getmək istəyənlər üçün hər cür şərait yaradacağıq.
İnvestisiya holdinqinə gəlincə, mən çox danışmayacağam, fikrimcə,
onun nə üçün yaradıldığını hamı bilir və mənim Fərmanımda bu barədə
dəqiq göstərilib. İlk növbədə, idarəçilik sistemini
təkmilləşdirməkdən ötrü. Dövlət şirkətlərində idarəçilik sistemi
axsayır. O, müasir tələblərə cavab vermir. Bu, ləngidici amildir və
büdcədən vəsaitlərin sovrulması üsuludur. Bizdə praktik olaraq, heç
bir dövlət şirkəti, az istisnalar olmaqla, özünü dolandıra bilmir.
Deməli, daim büdcədən dotasiyalar tələb edirlər. Bu, nəyə lazımdır?
Buna görə də daha belə davam edə bilməz. Digər tərəfdən, bu
mərhələdə strateji infrastruktur, özü də Qarabağın bərpası nəzərə
alınmaqla, dövlətin əlində qalmalıdır. Bu, birmənalıdır, əks halda,
biz, sadəcə olaraq, ərazini bərpa edə bilməyəcəyik. Əgər bu gün
fərz etsək ki, bizim bütün dövlət şirkətlərimiz bir növ özəl Qərb
şirkətlərinin korporativ idarəçilik üsulu ilə işləyir, o halda
onlar, sadəcə, ərazilərin bərpası üçün lazım olan layihələrə
sərmayə yatırmayacaqlar. Buna görə də bu mərhələdə məqsəd dövlət
şirkətlərinin korporativ idarəçiliyini beynəlxalq normalara uyğun
şəklə salmaq, lazımi nəzarəti təmin etməkdir. Bundan ötrü Müşahidə
şuraları yaradılır. Müşahidə şuralarına Administrasiyanın,
nazirliklərin, hökumətin nümayəndələri daxil ediləcək ki,
nəzarətsizlik, israfçılıq olmasın. Ona görə ki, bu gün dövlət
şirkətləri bir çox məsələlərdə dövlətin boynunda ağır yükdür. Hətta
vergiödəyicisi olan Dövlət Neft Şirkəti də dövlətdən pul alır. Bu
yaxınlaradək qazlaşdırma üçün büdcədən pul alırdı. Belə iş olarmı?
Mən hələ başqalarını demirəm. Cüzi istisnalar olmaqla, bizim dövlət
şirkətləri səmərəsizdir. Buna son qoyulacaq, həm rəhbərliyin
möhkəmləndirilməsi, həm də idarəçiliyin təkmilləşdirilməsi
planında. Kim yeni qaydada vicdanla, şəffaf işləməyi bacarmırsa və
ya bunu istəmirsə, o, məsuliyyətə cəlb ediləcək, özü də təkcə
inzibati məsuliyyətə yox.
Dövlət şirkətlərinin özəlləşdirilməsinə gəlincə, hər halda bu il
bu, dəqiq baş verməyəcək. Lakin dövlət şirkətlərinin bəzi fəaliyyət
sahələri, əlbəttə ki, o cümlədən dövlət kapitalı hesabına inkişaf
etdirilməlidir. İlk növbədə, mən enerji sahəsini nəzərdə tuturam.
Biz bu sahəni əcnəbi və Azərbaycan özəl kapitalı üçün artıq
açmışıq. Bizim günəş, külək stansiyalarını tətbiq edəcəyimizi
dedim. Bizdə Laçın-Kəlbəcər zonasında hidroenergetika üçün böyük
potensial mövcuddur. Niyə də Azərbaycan şirkətləri layihələrdə
iştirak etmək üçün təkliflər verməsinlər? Oraya o qədər də böyük
vəsait tələb olunmur. Bu hidroelektrik stansiyaları kifayət qədər
kiçik həcmdədir. Bu, yaxşı addım olacaq, biz bunun necə işləməsini,
bizim ümumi enerji təminatı sisteminə necə inteqrasiya edəcəyini
testdən keçirəcəyik ki, bu şirkətlər fəaliyyət göstərsin, hələlik
bu mərhələdə dövlətin üzərinə az yük düşsün.
Şuşaya səfərə gəlincə, mən göstəriş verərəm ki, jurnalistlər oraya
getsinlər. Oraya gedişlə bağlı çətinliklər vardı, çünki orada
praktiki olaraq yol yox idi. Hətta mən getdiyim zaman, sadəcə,
bəxtim gətirdi ki, hava günəşli və yol quru idi. Əks halda, mən də
yarı yolda qalardım. Buna görə Hikmət Hacıyevə tapşırıq verirəm ki,
yaxın vaxtlarda bu səfər həyata keçirilsin. Yeri gəlmişkən, bu
barədə başqa müraciətlər də olub.
CBC Azərbaycan telekanalı: Cənab Prezident, uzun illərdir ki,
Azərbaycan dünya ictimaiyyətinin diqqətini ərazisinin işğal
olunmasına və maddi-mənəvi irsinin talan olunmasına yönəltmək
istəyib. Amma rəsmi Bakı dəfələrlə beynəlxalq qurumlara çağırışlar
edib ki, o qurumlar münaqişənin həlli üçün təsirli addımlar
atsınlar. Amma biz hamımız şahid olduq, necə bir laqeydlik və ikili
standartlar hökm sürür və sonunda Azərbaycan öz gücü hesabına ərazi
bütövlüyünü bərpa etdi. Necə düşünürsünüz, Azərbaycanın ortaya
qoyduğu nümunə dünyanın digər nöqtələrində dondurulmuş
münaqişələrin həlli barədə formalaşan stereotipləri pozubmu?
Prezident İlham Əliyev: Hesab edirəm ki, böyük dərəcədə pozub və
biz yeni reallıq yaratmışıq. Çünki dondurulmuş münaqişələr dünyanın
bir çox yerlərində var, təkcə postsovet məkanında yox. Bu
münaqişələrə əgər nəzər salsaq, onların mənşəyini və indiki
vəziyyətini təhlil etsək, görərik ki, artıq o ölkələrin
vətəndaşları da və beynəlxalq ictimaiyyət də elə bil ki, bu
vəziyyətlə müəyyən dərəcədə barışıb, razılaşıb. Yaxud da, bunu
alternativsiz bir variant kimi qəbul edir. Müəyyən dərəcədə burada
məntiq var. Çünki uzun illər davam edən nə hərb, nə sülh vəziyyəti,
dondurulmuş münaqişələr istər-istəməz belə fikirlərin yaranmasına
gətirib çıxarır. Bu, birincisi, ikincisi burada stereotiplərin
qırılması üçün bir neçə amil lazımdır. Əgər bu amillər, onların
vəhdəti varsa, deməli, bu stereotiplər qırılacaq. Birincisi güclü
siyasi iradə olmalıdır: liderlərin güclü siyasi iradəsi və
istənilən təzyiqə davam gətirmə qabiliyyəti. Bu, hesab edirəm ki,
birinci dərəcəli məsələdir. Çünki öz təcrübəmə istinad etsəm
deyərəm ki, 17 il ərzində müxtəlif dövrlərdə mənə təzyiq cəhdləri
gah artırdı, gah səngiyirdi. Amma hər zaman var idi, hər zaman.
Bax, mən bu barədə də demişəm. Reallıq var və siz gərək reallıqla
barışasınız, indi sizə nə təklif olunur, bununla da kifayətlənin,
qalan torpaqlar qalsın, Ermənistan razı deyil, orada referendum
keçirilməlidir, səsvermə keçirilməlidir və sair. İndi ictimaiyyət
bunu bilir.
Bizim münaqişənin vasitəçiləri dünyanın aparıcı ölkələri idi, ya da
ölkələridir. Kim necə istəyir, elə də qəbul etsin, Təhlükəsizlik
Şurasının daimi üzvləri və bu ölkələrə yox demək, onların
iradəsindən kənarda addımlar atmaq, əlbəttə ki, o qədər də asan
məsələ deyildi. Ona görə də güclü siyasi iradə varsa, bu bir,
ikincisi xalqın mövqeyindən çox şey asılıdır. Əgər xalq bu
vəziyyətlə razılaşıbsa, barışıbsa, onda bu münaqişə dondurulmuş
qalacaq. Azərbaycan xalqı heç vaxt bu vəziyyətlə barışmayıb və mən
hər zaman Azərbaycan xalqına müraciət edərək deyirdim ki, biz heç
vaxt bununla barışmayacağıq. Bəziləri fikirləşirdi ki, nə üçün
İlham Əliyev harada gəldi Qarabağ məsələsini qaldırır. Heç bu
mövzuya aidiyyəti olmayan beynəlxalq tədbirlərdə də hər dəfə
qaldırırdım. Bəlkə eyni sözləri min dəfə deyirdim ki, o adamların
beyninə girsin. Bu, birincisi, ikincisi bu heç vaxt burada -
daxildə unudulmasın. Heç vaxt. Həm məcburi köçkünlərdə belə bir
ümidsizlik yaranmasın, eyni zamanda, cəmiyyətdə heç vaxt bu mövzu
unudulmasın və bu mövzunu gündəlikdə saxlamaq hesab edirəm ki,
vacib məsələdən biridir. Xüsusi ilə nəzərə alsaq ki, hər şeyi mən
indi olduğu kimi deyirəm, real vəziyyət onu göstərirdi ki, bu
məsələni hərbi yolla həll etmək çox baha başa gələr bizə. Hətta
bütün imkanlarımız olsa belə, bunun, necə deyərlər, hesabı çox
ağrılı ola bilər. Üçüncüsü, əlbəttə ki, güclü ordu olmalıdır. Bu
olmasa heç bir münaqişə həll oluna bilməz və sən haqlı olmalısan.
Bizdə bütün ilkin amillər var idi. Biz haqlı idik, tarix
baxımından, bu, bizim torpağımızdır, beynəlxalq hüquq baxımından,
beynəlxalq təşkilatların qətnamələri baxımından bütün bu məsələlər
bizim mövqeyimizi gücləndirirdi. Amma nə üçün biz bu torpaqları
vaxtı ilə, 1990-cı illərin əvvəllərində itirdik. Çünki idarəetmə
yox idi, ordu yox idi və burada Bakıda 1992-ci ildə minlərlə adam
mitinqlərə çıxırdı, amma orada mövqelər boş qalırdı. Vətəndaş
müharibəsini o vaxt Xalq Cəbhəsi başlayıb, Azərbaycan əsgərlərini
əsir götürüb, o vaxt da bizim torpaqlarımız işğal altına düşmüşdü.
Hakimiyyət uğrunda mübarizə gedirdi. Yəni milli vəhdət, vahid ideya
uğrunda o vaxt biz birləşə bilməmişik, indi isə birləşmişik. Bir də
ki, nəsil yetişməli idi. Bax, mən bu barədə artıq bir neçə dəfə
demişəm. Qarabağı azad edənlərin arasında ən böyük rol oynayan,
bax, bizim son 17 il ərzində yetişmiş insanlarımızdır. Yaşlı
nəslin, əlbəttə ki, böyük əməyi, təcrübəsi və bilikləri var. Amma
döyüşə gedən, öz sinəsini atəş altına qoyan, bax, 17 il ərzində
vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə almış bizim övladlarımızdır.
Hansılar ki, öz canından keçib vətən uğrunda. Bu amillər olan zaman
istənilən münaqişə həll oluna bilər və təbii ki, digər amillər var,
iqtisadi inkişaf və sair. Amma, əgər bu amillər yoxdursa, heç bir
dondurulmuş münaqişənin həlli mümkün deyil.
Biz yeni reallıq yaratdıq və indi hər kəs bu reallıqla
barışmalıdır, hesablaşmalıdır. Bizim üçün yeni dövr başlayır və
postmüharibə dövrü bir çox ölkələr üçün də çətin dövr olub. Amma
müharibədən sonra artıq bir neçə ay keçir və biz görürük ki,
postmüharibə dövrü də bizdə çox rahat keçir. Bu da cəmiyyətimizin
çox böyük üstünlüyüdür, xalqımızın böyüklüyüdür və bu gün məhz bu
ideyalar uğrunda biz yenidən birləşirik. Yeni ideyalar uğrunda -
Qarabağı necə bərpa edək, keçmiş köçkünləri torpaqlara necə
qaytaraq. Bundan sonra elə bir qüdrətli dövlət yaradaq ki, heç kim
heç vaxt bizə qarşı heç bir təxribat törədə bilməsin.
Böyük Britaniyadan müstəqil jurnalist: Cənab Prezident, bizi bura
dəvət etdiyinizə görə Sizə təşəkkür edirik. Düşünürəm ki, mətbuat
konfransının uzunluğuna görə Siz artıq dünya rekorduna imza
atmısınız. Mən 25 ildir jurnalistika ilə məşğul oluram, ancaq hər
hansı bir Prezidentin 4 dildə bu cür mətbuat konfransı aparmasının
şahidi olmamışdım. Dünən biz Sizin bəzi nazirlərinizlə də görüşlər
keçirdik. Onlar da bizə məsələlərlə bağlı dolğun məlumat verdilər.
Təbii ki, biz də Xocalı soyqırımının qurbanlarını dərin hüznlə
anırıq. Cənab Prezident, Siz artıq bir çox suallara cavab
vermisiniz. Siz dünya mediasının Azərbaycana olan münasibətini necə
qiymətləndirirsiniz? Burada bir çox jurnalistlər var, Sizin onlara
mesajınız nədən ibarət olacaq və Siz gələcəyi necə görürsünüz?
Azərbaycanın mövqeyinin dünyaya çatdırılması baxımından hansı
planlarınız var?
Prezident İlham Əliyev: Təşəkkür edirəm, sizi təəccübləndirmək
istəyirəm ki, mən sonuncu dəfə nə vaxt mətbuat konfransı təşkil
etmişəm heç xatirimdə deyil. Mən bilirəm ki, hərdən yerli
jurnalistlər də bir növ gileylənirdilər ki, niyə Prezident Əliyev
mətbuat konfransları təşkil etmir, müsahibələr vermir. Mən hesab
edirəm ki, hər bir işin öz vaxtı var. Sənin vermək istədiyin bir
mesaj varmı və səni dinləyəcək bir auditoriya varmı? Müharibə vaxtı
44 gün ərzində mən 30-dan artıq müsahibə verdim, çünki buna ehtiyac
var idi. Mən dünyaya mesajımızı çatdırmaq istəyirdim, mən həqiqəti
və mövqeyimizi dünyaya çatdırmaq istəyirdim. Hər gün mən bəyanatlar
verirdim, Azərbaycan xalqına müraciətlər edirdim. Çünki buna
ehtiyac var idi, xalqımızın buna ehtiyacı var idi, ordumuzun buna
ehtiyacı var idi. Bilirəm ki, mənim həmin o müraciətlərim və
mesajlarımın ümumi qələbəmizdə böyük rolu olmuşdur. Bu gün sizinlə
razılaşıram ki, bu da xüsusi bir gündür. Mənə məlumat veriləndə ki,
xarici jurnalistlərdən ibarət qrup buradadır və Hikmət Hacıyev bunu
mənə deyəndə mən düşündüm ki, bu, yaxşı bir imkandır. Ona görə
sizin hər birinizə təşəkkürümü bildirirəm, siz gəlməsəydiniz yəqin
ki, bu mətbuat konfransı da baş tutmayacaqdı.
Dünya mətbuatının Azərbaycana münasibətinə gəldikdə, deyə bilərəm
ki, bu məsələ artıq dəyişir. Bu məsələyə yanaşma dəyişir, fikirlər
dəyişir və reallıq artıq daha yaxşı dərk edilir. Bunun ən yaxşı
yolu Azərbaycana gəlməkdir. Biz başqa xarici ölkədə sizinlə
görüşsəydik, sizə eyni sözləri desəydim siz bunu fərqli şəkildə
qəbul edə bilərdiniz. Ancaq bu gün siz buradasınız, siz hamınız
peşəkarsınız, ağıllı insanlarsınız və bilirsiniz ki, doğru və
yanlış nə deməkdir. Siz həmin dağıdılmış ərazilərə səfər edirsiniz
və bu, hər bir sözdən artıqdır, bunu öz gözünüzlə görmək imkanınız
olur. Ona görə hesab edirəm ki, müharibə vaxtı mən, səmimi desəm,
bir balaca fərqli yanaşma gözləyirdim, çünki uzun illərdir ki,
Azərbaycana qarşı ədalətsizlik hökm sürürdü, bizə qarşı müxtəlif
media qrupları tərəfindən hücumlar var idi. Bəzən bu, məlumat
qıtlığından qaynaqlanırdı, ancaq bir çox hallarda erməni lobbi
təşkilatlarının sayəsində baş verirdi. Onlar hər zaman Azərbaycana
qarşı hücumlar edirdilər. Bəziləri hesab edirəm ki, o qədər də
müstəqil olmayan media şirkətləri idi. Amma mən, sözün açığı,
gözləyirdim ki, müharibə zamanı bizə qarşı ədalətsizlik olacaq.
Ancaq ümumi deyə bilərəm ki, bu, məni təəccübləndirdi ki,
Azərbaycana qarşı ədalətli mövqe var idi. Bunun da əlbəttə, səbəbi
ondan ibarətdir ki, biz haqlı idik, biz öz ərazilərimizi işğaldan
azad edirdik. Mənim beynəlxalq mediaya mesajım ondan ibarətdir ki,
hər zaman həqiqətləri söyləyin, siyasi sifarişlərdən uzaq olun.
Nəyə görə mən bunu deyirəm? Mən bilirəm ki, biz əlaqələndirilmiş,
təşkilatlanmış informasiya hücumuna məruz qalırdıq. Bu əməllər
bizim etdiyimizi gözdən salmaq, bizə ləkə yaxmaq və Azərbaycan
haqqında, onun hökuməti haqqında yanlış təsəvvürlər yaratmaq
məqsədi daşıyıb. Ona görə də sizə səslənirəm ki, həqiqəti söyləyin,
mövqeyinizi açıq ifadə edin. Ola bilər ki, bu, jurnalistlərə verə
biləcəyim o qədər də yaxşı tövsiyə olmaz. Amma rəhbərlərinizin
dediklərinə hər zaman əməl etməsəniz, bəlkə daha yaxşı olardı.
Türkiyənin “Haber Qlobal” televiziya kanalı: Cənab Prezident,
əvvəlcə, belə önəmli bir gündə bizi qəbul etdiyiniz üçün təşəkkür
edirik. Şəhidlərimizin xatirəsini bir daha anırıq və Qarabağdakı
Zəfər münasibətilə Sizi bir daha təbrik edirik. Bu, çox maraqlıdır,
əslində, bir az bu məsələlərə toxunuldu. Birincisi, Qarabağın
yenidən bərpası prosesində Türkiyə bu mərhələdə nə qədər yer
alacaq? İkinci sualım da budur ki, iki qardaş ölkə arasındakı
əməkdaşlığın hazırda davam etdiyini bilirik. Bu əməkdaşlıq istər
müdafiə sənayesi, istərsə də yenidənqurma-inşaat sahələrində hansı
mərhələlərdə davam edəcək?
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun. Mən deyə bilərəm ki, Türkiyədən
olan şirkətlər artıq bizim layihələrimizdə yer alıblar. Bizim üçün
strateji önəm daşıyan Füzuli-Şuşa avtomobil yolunun inşası ilə
bağlı türk şirkətləri artıq fəaliyyətdədirlər. Eyni zamanda, Göygöl
bölgəsindən Kəlbəcərə çəkilən yolda da türk şirkətləri fəaliyyət
göstərirlər və o da çox mürəkkəb, çətin bir ərazidən keçir, orada
tunellər qazılmalıdır. Artıq ilkin razılaşmalar əldə edilib.
Bununla paralel olaraq, bildiyiniz kimi, Türkiyə şirkətləri
Azərbaycanda bundan əvvəl də fəal idi. Dövlət xətti ilə icra edilən
layihələrdə ən çox yer alan Türkiyə şirkətləridir. Dəqiq rəqəmlər
xatırlamıram, amma Türkiyə şirkətləri Azərbaycanda - Bakıda və bir
çox başqa yerlərdə təqribən 10 milyard dollardan çox dəyəri olan
layihələrdə, müxtəlif inşaat layihələrində iştirak ediblər.
Təbii olaraq ilk kontraktları imzalayan da Türkiyə şirkətləri olub.
Görüləcək işlərin həcmi çox böyükdür. Ona görə mən artıq bu barədə
əziz qardaşım, hörmətli Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan ilə də
dəfələrlə danışmışam. Biz bütün bu işləri birgə görəcəyik və
Türkiyə şirkətlərinin buradakı fəaliyyəti üçün yeni imkanlar
yaranacaq. Xüsusilə nəzərə alsaq ki, inşaatda, ondan sonra
infrastruktur işlərində və digər sahələrdə, yenidənqurma sahəsində
türk şirkətlərinin çox böyük təcrübəsi var.
Müdafiə sənayesinə gəldikdə, müharibə dövründə bütün dünya Türkiyə
müdafiə sənayesinin keyfiyyətini gördü. Bu, artıq dünya üçün sirr
deyil. Türkiyə istehsalı olan müdafiə sistemlərindən Azərbaycan
məharətlə istifadə edib və müharibədə bu, bizə böyük üstünlük təmin
etmişdir. Müharibədən sonra da bu təmaslar davam edir. Onu
bildirməliyəm ki, yeni kontraktlar imzalanıb. Türkiyə tərəfi ilə
Türkiyədə istehsal olunan ən müasir silah növlərinin Azərbaycana
gətirilməsi üçün razılaşma əldə edilib. Yeni kontraktlar imzalanıb
və bu, bizim hərbi gücümüzü böyük dərəcədə gücləndirəcək.
Bildiyiniz kimi, Türkiyə-Azərbaycan birgə hərbi təlimləri də
müntəzəm olaraq keçirilir. Keçən il pandemiyaya görə az keçirildi,
amma 2019-cu ildə 10 dəfədən çox keçirilmişdir və bu il artıq Qars
şəhərində keçirilmişdir. Bu sahədə də işlər aparılacaq.
Biz azad edilmiş torpaqlarda bir çox sahələrdə Türkiyə şirkətlərini
görmək istəyirik. Əminəm ki, görəcəyik, inşaat, yenidənqurma,
infrastruktur və tarixi abidələrimizin bərpası işlərində. Ona görə
görüləcək işlər çox olacaq. Bundan sonra da, inşallah, bərabər
gedəcəyik.
Ukraynanın “İnter” telekanalı: Hər vaxtınız xeyir, cənab Prezident.
Bizi maraqlandıran məsələlər barəsində Sizin rəyinizi şəxsən
öyrənmək imkanı yaratdığınıza görə sağ olun. Mən hərbi jurnalist
kimi bütün planetdə onlarca müxtəlif hərbi münaqişələri
işıqlandırmaq imkanına malik olmuşam. Demək istəyirəm ki,
Azərbaycanın işğal olunmuş rayonlarının azad edilməsi üçün xüsusi
əməliyyat mənim fikrimcə, həm hərbi texnologiyaların tətbiqi
baxımından, ən başlıcası, dinc əhali və hərbçilər arasında
tələfatın minimuma endirilməsi, həm də yeni hərbi texnologiyaların
tətbiqi baxımından nümunəvi əməliyyat idi. Azərbaycan bütün dünyaya
göstərdi ki, səngər müharibəsi artıq keçmişdə qalıb və mən əminəm
ki, bu, bir çox hərbi məktəblərin dərsliklərinə daxil ediləcək.
Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Baş qərargahı bu xüsusi əməliyyatı
diqqətlə izləyirdi. Ukraynanın hərbi dairələri bu əməliyyatın
nəticələrini fəal müzakirə edir, yüksək qiymətləndirirdi. Ola
bilsin, belə bir yanlış təəssürat yaranıb, bəlkə də Siz həmin
təəssürata düzəliş edəcəksiniz ki, bu əməliyyatın uğur qazanmasında
aerokosmik texnologiyalar həm atəşin təshih edilməsi, həm nöqtəvi
zərbələr endirilməsi, həm də kəşfiyyat məlumatının toplanması
kontekstində böyük rol oynayıb. Bu, həqiqətə nə dərəcədə uyğundur,
xüsusən ona görə ki, Ukrayna da hərbi-sənaye kompleksinə,
aerokosmik sahəyə əsaslanaraq bu məsələdə potensiala malikdir.
Üstəlik, indi Azərbaycanın sayəsində oriyentirimiz var, çünki
görürük, bizdə münaqişə uzandıqca onun diplomatik yolla həllinə
inam azalır. Biz müasir təcrübəni tətbiq etmədən öz ərazimizi öz
nəzarətimiz altına başqa yolla qaytara bilməyəcəyik. Xahiş edirəm,
bu məsələni şərh edəsiniz, cavabınıza görə əvvəlcədən təşəkkür
edirəm.
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun. Bizim fəaliyyətimiz barədə
dediyiniz sözlərə görə çox sağ olun. Xüsusi qeyd etmək istərdim ki,
siz dinc əhali arasında itkilərin minimuma endirilməsi barədə
danışdınız. Biz azadlıq əməliyyatlarını həyata keçirərkən mənim Ali
Baş Komandan kimi verdiyim göstərişlərdən biri bu barədə olub.
Statistikaya baxsanız, bizdə olan məlumata görə qarşı tərəfin dinc
əhalisi arasında itki minimum olub. Bu itkilər 40 nəfərdən azdır.
Eyni zamanda, onların hərbi qulluqçuları arasında itkilər ən azı
6,5 – 7 min nəfərə çatıb. Bundan əlavə, bizim müşahidələrə görə
düşmən tərəfin belə adlandırılan dinc əhalisinin çox hissəsi onlar
əməliyyatlarla bağlı hərəkətlər edən vaxt həlak olublar, onlar
artilleriya toplarının yaxınlığında olub, döyüş sursatları
daşıyıblar və o vaxt biz bu topları məhv edərkən həmin adamlar
zərər çəkiblər. Buna görə də müharibədə dinc əhali zərər çəkməyib.
Erməni tərəfi isə təəssüf ki, əksinə, bizim dinc əhaliyə maksimum
zərər vurmağa çalışırdı, Gəncənin, Bərdənin, Tərtərin və digər
şəhərlərin ballistik raketlərlə bombalanması buna sübutdur.
Azadlıq müharibəsi məsələsinə gəldikdə, əlbəttə, sizinlə razıyam və
bilirəm ki, hazırda aparıcı xüsusi hərbi məktəblərdə həm xüsusi
əməliyyatların aparılması, həm də bütün qoşun növlərinin səylərinin
əlaqələndirilməsi öyrənilir. Yəni, bu əməliyyat barəsində hər şey
məlum olanda o, ən uğurlu əməliyyat kimi tarixə düşəcək. Başa
düşmək lazımdır ki, düşmən təqribən 30 il ərzində müdafiə səddini
çox fəal şəkildə möhkəmləndirib. Hətta işğaldan azad edilmiş
ərazilərə gedəndə, yəqin siz də görmüşünüz, xüsusən Füzuli
istiqamətində bir neçə müdafiə xətti, üstəgəl uzunmüddətli atəş
nöqtələri, hətta onların öz mövqeləri də atəşə tutulub ki, biz
oraya daxil olanda bizi artilleriya atəşinə tutsunlar. Ona görə də
dərin eşelonlaşdırılmış müdafiə xəttini yarmaq üçün çox böyük
cəsarət, qorxmazlıq tələb olunurdu və bizim həmlə dəstələrimiz
düşmənin müdafiə xəttini yararkən əsl qəhrəmanlıq göstərdilər.
Təəssüf ki, onların arasında qurbanlar az olmadı. Ona görə ki, əsas
məsələ müdafiə xəttini yarmaq idi. Özü də biz onların bizi haradan
gözlədiklərini və nə edəcəklərini təxminən bilirdik. Buna görə də
elə yerdən gedirdik ki, onların ağlına belə gəlməzdi. Onlar bizim
Şuşaya necə gedib çıxmağımızı hələ də başa düşə bilmirlər. Başa
düşə bilmirlər, bir-birindən soruşurlar. Bəzən bu məsələ mətbuata
çıxır. Lakin haçansa başa düşəcəklər, bu da Azərbaycanın xüsusi
təyinatlılarının və digər xüsusi hərbi birləşmələrinin misilsiz
mərdliyi, qəhrəmanlığı, fədakarlığı ilə bağlı ayrıca bir
əhvalatdır. Lakin bu gün artıq sirr deyil ki, döyüş
əməliyyatlarında sərhəd xidmətinin xüsusi təyinatlı qüvvələri,
daxili qoşunlar, təhlükəsizlik xidməti, kəşfiyyat xidməti, Naxçıvan
ordusunun xüsusi qüvvələri iştirak edirdilər. Onlardan hər birinin
vahid komandanlıq altında öz vəzifəsi var idi. 44 gün ərzində
ərazilərimizi azad etməyimizdə xüsusi təyinatlıların böyük xidməti
olub. Ordu korpusları da ərazilərin azad edilməsində və mövqelərin
əldə saxlanmasında böyük rol oynayıblar. Cəbhə aviasiyası, həm də
sizin dediyiniz pilotsuz ucuz aparatları da əlbəttə, itkilərin
minimuma endirilməsində çox böyük rol oynayıb, ona görə ki, əgər
onlar olmasaydı tələfat qat-qat çox olardı. Sizin tamamilə düzgün
olaraq qeyd etdiyiniz kimi onlar təkcə zərbə və kəşfiyyat
funksiyalarını deyil, həm də atəşin təshih edilməsi funksiyalarını
yerinə yetirirdi. Hətta bəzən göstərilən kadrlarda da görünür ki,
hədəf götürülüb, mərmi isə hədəfi vurur. Buna görə də bütün bu
əməliyyatların kombinasiyası uğurla nəticələnib. Bir də, əlbəttə,
planlaşdırmanın düzgün olması. Sizə deməliyəm ki, planlaşdırma
düzgün olmasaydı bizim üçün çox çətin olardı. Ona görə ki, orada
uzunmüddətli istehkamlardan əlavə təbii relyef də çətinlik törədir.
Axı, dağa dırmaşmaq, aşağıdan yuxarıya qalxmaq lazımdır. Şuşanın
alınması isə, ümumiyyətlə, ayrıca dastandır, bəli, bu, epos
kimidir. Ona görə ki, döyüşçülər nə götürə bilərdilərsə
götürməliydilər, amma özünlə nə götürə bilərsən? Maksimum
qumbaraatan. Bu, inanılmaz fiziki qüvvə, hazırlıq tələb edir. Bu,
sal qayalara aşağıdan dırmaşmaq lazımdır. Müdafiə xətləri çox
möhkəmlənib, özü də orada ermənilərin tankları və topları vardı.
Bizdə isə süngü-bıçaqlar və yüngül silah. Bəzən mən də ekspertlərin
fikrini müşahidə edirəm, amma əlbəttə, hərənin öz fikri var. Bu da
aydındır, çünki ekspert döyüş əməliyyatlarının bütün mənzərəsinə
bələd ola bilməz. Buna görə də təbii ki, müharibə aparılmasının bir
növünün xeyrinə müəyyən meyil olur. Amma deməliyəm k, bu
elementlərin heç biri vahid komandanlıq, planlaşdırma olmadan bizim
qələbəmizi təmin etməzdi. Məhz bunlarının hamısının düzgün
kombinasiyası: kəşfiyyat, artilleriya, zərbə pilotsuz uçuş
aparatları, pilotsuz kamikadzelər, xüsusi təyinatlılar, ordu
korpusları – bütün bunlar birlikdə qələbəyə gətirib çıxarıb. Lakin
zaman keçdikcə məxfilik qrifi götürüləcək və informasiya daha çox
olacaq. Amma düşünürəm ki, hətta artıq olub keçənlər düzgün nəticə
çıxarmaq üçün kifayət qədər əsas verir.
Böyük Britaniyanın “Middle East Eye” media qurumu: Salam cənab
Prezident. Mənim iki sualım var. Birincisi, Qarabağda azad edilən
ərazilərin yenidən inşası üçün nə qədər pul xərclənəcəyini
düşünürsünüz? Yəni, hesablanıbmı cəmi neçə milyard dollar edəcək?
İkincisi isə beynəlxalq mediada Sizin Türkiyə ilə İsrail arasında
əlaqələrin normallaşdırılması üçün vasitəçi olmağınıza dair
xəbərlər var. Bununla bağlı fikirləriniz varmı?
Prezident İlham Əliyev: Bizim bu ilin sərmayə planında 2,2 milyard
manat vəsait nəzərdə tutulur. Mən qeyd etdiyim kimi, onun təqribən
yarısı indi bölünüb, yarısı bölünməmiş qalır. Bunu hesablamaq çox
çətindir. Çünki bu, görüləcək işlərin həcminə bağlıdır. Biz bu
torpaqlara yeni gəlmişik. Hələ ki, tam təhlil aparılmayıb. Bu
təhlil aparılandan sonra əlbəttə ki, daha dəqiq rəqəmlər məlum
olacaq. Ancaq, şübhəsiz, bu, bir neçə milyard dollar vəsait tələb
edəcək. İndi təsəvvür edin ki, biz üç hava limanı inşa edirik. Biz
100 kilometrlərlə dəmir yolu çəkməyə başlamışıq. Bəlkə minlərlə
kilometr avtomobil yolu çəkiləcək, həm şəhərlərarası, həm
kəndlərarası. Bütün kəndlərə asfalt yol çəkiləcək. Bütün bölgələrdə
elektrik enerjisi ilə bağlı layihələr bu ilin sonuna qədər icra
ediləcək. Ondan sonra içməli su və bununla bağlı işlər, kənd
təsərrüfatı işləri, ondan sonra bir milyon insanı ora qaytarmaq
üçün nə qədər inşaat işləri aparılmalıdır. Məktəblər, xəstəxanalar,
idman kompleksləri, mədəniyyət ocaqları. Hesablamaq çox çətindir.
Ona görə biz hər il üçün müəyyən büdcə ayırdıq. 2,2 milyard
manatlıq büdcə son rəqəm deyil. Əgər biz görsək ki, bu ilə bu
çatmır, biz əlavə edərik. Çünki bu gün bizim Qarabağın bərpasından
başqa önəmli bir işimiz yoxdur. Çünki əsas infrastruktur layihələri
artıq gerçəkləşib. Ölkə qarşısında duran çox ciddi inşaat
layihələri də yoxdur. Ona görə bütün gücümüzü biz oraya
yönəldirik.
Təbii ki, görüləcək işlər arasında xüsusi sərmayələr də önəmli yer
tutmalıdır. Əgər bərpa olunan, yenilənən enerji növlərini özəl
qurumlar öz üzərlərinə götürərlərsə təbii ki, dövlətin üzərinə
düşən yük daha az olacaq. Hər halda burada keyfiyyət, zaman və
əlbəttə ki, xərclərdən səmərəli istifadə önəmlidir.
Vasitəçiliyə gəldikdə, Azərbaycan bölgədə işbirliyini təmin edən
bir ölkə kimi tanınır. Bizim heç bir ölkə ilə heç bir problemimiz
yoxdur. Məhz buna görə biz Qoşulmama Hərəkatına yekdil səslə - 120
ölkədən 119-nun səsi ilə seçildik. Halbuki Qoşulmama Hərəkatında
elə ölkələr var ki, bir-biri ilə yola getmirlər, onların arasında
ciddi ixtilaflar var. Amma onların hər biri Azərbaycanı dəstəklədi.
Çünki bizim çox səmimi siyasətimiz var. Biz hər bir ölkə ilə
səmərəli işbirliyi qurmaq fikrindəyik, bunu edirik. Ona görə
istər-istəməz Azərbaycan dünyada bir görüşmə nöqtəsi kimi tanınır.
Təsadüfi deyil ki, misal üçün, müharibədən, COVID-dən əvvəl NATO və
Rusiya hərbi rəhbərlərinin görüşləri məhz Bakıda keçirilirdi.
Rusiya baş qərargah rəhbəri və NATO-nun Silahlı Qüvvələrinin
rəhbəri Bakıda görüşürdülər. Niyə Bakıda görüşürdülər, başqa yerdə
görüşmürdülər? Çünki inam var. Artıq biz bu imici qazanmışıq. İnam
var, etimad var və hörmət var. Bilirlər ki, bizim sözümüz imzamız
qədər qüvvətlidir.
Digər önəmli hadisələr baş verir. Müharibədən sonra aralarında
ixtilaflar olan bəzi ölkələri bir araya gətirmək üçün Azərbaycan
səy göstərir. Nə üçün biz bunu edirik? Biz istəyirik ki, sabitlik
olsun, sülh olsun, ədavət olmasın, risklər azalsın. Biz bu bölgədə
yaşayırıq. Azərbaycanın daxilində hər hansı bir təhlükə, risk
mənbəyi yoxdur. Müharibənin əvvəlində də yox idi, indi də yoxdur.
Nə ola bilər, bizim üçün nə başağrısı yarada bilər? Bizim
hüdudlarımızın kənarında müəyyən gərginlik bizə həm siyasi, həm
iqtisadi problem gətirə bilər. Bunu aradan qaldırmaq üçün nə etmək
lazımdır? Çalışıb ölkələri barışdırmaq. Bilirsiniz, xüsusilə bəzi
hallarda emosiyalar üstünlük təşkil edir. Bəzi hallarda hansısa
ifadə edilən bir söz düzgün qəbul edilmir, yaxud da ki, yanlış
anlaşılır. Yəni, bütün bu emosional məsələlərdən masamızı
təmizləməliyik və mahiyyətə baxmalıyıq. Mahiyyətdə nə var? Misal
üçün, hər hansı iki ölkə arasında hansısa ciddi əsaslı ixtilaf var.
Əgər varsa, gəlin bunu çözək. Yoxdursa, o zaman Azərbaycan kimi
ölkənin, necə deyərlər, fəaliyyəti, əməyi yerində ola bilər. Mən
bundan artıq deyə bilmərəm. Yəqin ki, siz də anlayırsınız nəyə
görə. Ancaq mən hesab edirəm ki, dostlarımız arasında dostluq
olarsa, o, həm dostlarımız üçün, həm bizim üçün daha yaxşı
olacaq.
Ukraynanın “5-ci Kanal” televiziyası: Hər vaxtınız xeyir, cənab
Prezident. Ölkəmiz üçün bugünkü anım günündə Sizə başsağlığı vermək
istərdim. Mənim sualım GUAM təşkilatı və dörd ölkənin bu formatda
əməkdaşlığı barədə olacaq. Bilirik ki, bu format 1990-cı illərin
axırlarında yaradılıb və bu birliyin siyasi vektorunda deyilirdi
ki, bu formatda iştirak edən dörd ölkə bir-birini qarşılıqlı
surətdə dəstəkləyəcək, iştirakçı ölkələrin ərazisində münaqişələrin
həllində bir-birinə kömək edəcəklər. Bu formatın yaradılmasından
artıq 20 il keçib, çox şey dəyişib. Ukraynada 7 ildir ki, müharibə
gedir. Azərbaycan öz ərazilərini işğaldan azad edə bilib. Siz bu
formatın iştirakçısı olan ölkələrdən birinin Prezidenti kimi həmin
ölkələrin gələcək əməkdaşlığını necə təsəvvür edirsiniz? Daha bir
sözüm var, bu, sual deyil, həmkarımın arzusuna dəstəkdir: Şuşanı
görməyi çox istəyirəm.
Prezident İlham Əliyev: Yaxşı, çox sağ olun. Mən demək istərdim ki,
Azərbaycan öz xarici siyasət fəaliyyətində həmişə ardıcıl olub və
mən çıxışlarımda vaxtaşırı olaraq bizim xarici siyasətin əsaslarına
toxunuram. Bu, çox açıq və prinsipial siyasətdir. Bizim xarici
siyasətimizdə heç bir gizli məqam yoxdur. Ona görə ki, bu siyasət
bizim milli maraqlarımıza əsaslanır və yalnız əməkdaşlığın
möhkəmlənməsi üçün nəzərdə tutulur.
GUAM təşkilatına gəldikdə isə Sizin qeyd etdiyiniz kimi, onun
yaradılmasından 20 ildən çox keçib. Onun necə yaranmasını isə yəqin
ki, xatırlayırsınız. Sonradan bu və ya digər siyasi konyunkturadan
asılı olaraq iştirakçıların tərkibində müxtəlif dəyişikliklər olub.
Lakin Azərbaycan həmişə bu təşkilatın əsas prinsiplərinə, məhz
bütün ölkələrin suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün dəstəklənməsi
prinsipinə sadiq qalıb. Biz həmişə bunu həm bəyan etmişik, həm də
müxtəlif beynəlxalq təşkilatlarda səsvermələr zamanı praktiki
olaraq həyata keçirmişik. Deməliyəm ki, GUAM-ın üzvü olan ölkələrin
ərazi bütövlüyü ilə bağlı məsələlərdə həmin ölkələrin həmrəy
mövqeyi, mənim fikrimcə, elə mühüm təməldir ki, biz öz
münasibətlərimizi prinsip etibarilə həmin təməl üzərində qururuq.
BMT-də, digər beynəlxalq təşkilatlarda səsvermə çərçivəsində
Azərbaycan Gürcüstanın, Moldovanın, Ukraynanın ərazi bütövlüyünü
həmişə dəstəkləyib və yenə dəstəkləyir. Biz də həmin ölkələr
tərəfindən bizim ərazi bütövlüyümüzün dəstəklənməsini həmişə
görmüşük. GUAM-ın daha fəal olduğu dövr də olub, onun nisbətən az
fəal olduğu dövr də. Tam səmimi deyirəm, bu, daha çox Ukraynanın
mövqeyindən asılı olub. Ona görə ki, GUAM üzvləri arasında Ukrayna
ən iri, ən böyük potensiala malik ölkədir. Bu və ya digər dövrdə
GUAM-ın fəallaşması, yaxud əksinə, fəallığının azalması Ukrayna
rəhbərliyinin mövqeyindən asılı olub.
Artıq 18 ildən bəri Prezident vəzifəsində veteran kimi bütün bu
hadisələr mənim gözlərimin qabağında baş verib. Bu təşkilatın
fəaliyyətinin bütün məqamlarını, o cümlədən həm Bakıda, həm
Ukraynada, Gürcüstanda, Moldovada keçirdiyimiz çoxsaylı sammitləri
çox gözəl xatırlayıram. Ukraynada GUAM-a maraq azalan kimi bu
təşkilat sanki sönür, orada maraq artan kimi təşkilat bir qədər
pərvazlanırdı. Buna baxmayaraq, siyasi tərkib hissəsinə gəldikdə,
zənnimcə, bizim ölkələrdə bütün hakimiyyətlərin dövründə biz bu
əsası qoruyub saxlaya bilmişik. Düşünürəm ki, bu mövqe artıq
zamanın sınağından çıxmış mövqedir. İstərdim ki, bu təşkilatın
fəaliyyəti daha artıq dərəcədə proqnozlaşdırıla bilən və planlı
olsun. Mən həmişə konkret məqsədlər nəzərə alınmaqla qısamüddətli,
ortamüddətli və uzunmüddətli addımların planlaşdırılmasının
tərəfdarıyam. Məndən hətta indi hansı məqsədlərimin olduğunu
soruşsanız, çətin vəziyyətə düşərəm. Hərçənd, bu gün nəqliyyat
sahəsində çoxtərəfli əməkdaşlıq üçün çox böyük imkanlar var. Lakin
biz bu imkanlardan GUAM formatında istifadə edirikmi? Biz ondan
ikitərəfli, ən yaxşı halda üçtərəfli formatda istifadə edirik.
Sonra isə bir növ konstruksiya, pazllar kimi yığmağa çalışırıq.
Amma bu məsələyə sistemli şəkildə yanaşsaq, xüsusən nəqliyyat
dəhlizlərinin yeni imkanlarını və bir çox başqa amilləri nəzərə
almaqla, Xəzər dənizi, Qara dəniz regionunda nəqliyyat-logistika
əməkdaşlığının çox perspektivli istiqamətlərini müəyyən etmək olar.
Buna görə düşünürəm ki, gələcəkdə hər şey bizim tərəfdaşlarımızın
fəaliyyətindən asılı olacaq. Şərhlərin dərinliyinə varmaq
istəməzdim, lakin bəzən hakimiyyətin tez-tez dəyişməsi ona gətirib
çıxarır ki, yeni hakimiyyət bütün bunları təzədən dərk etməli, öz
prioritetlərini, həmin prioritetlərdə GUAM-ın yerini müəyyən
etməlidir. Bunlar müəyyən ediləndə görürsən ki, yeni hakimiyyət
özünü yetirdi. Beləliklə biz həmişə bu təşkilatın sabit üzvü
olmuşuq və bu gün də sabit üzv kimi qalmaqda davam edirik.
Türkiyənin “Yeni Şəfəq” qəzeti: Hörmətli cənab Prezident, səbriniz
və hamımızın suallarını cavablandırdığınız üçün təşəkkür edirik.
Əvvəlcə, Azərbaycan xalqının, Türkiyə adından deyirəm, qardaş
xalqın üzüntüsünü bölüşürük, eyni zamanda, Zəfərin qürurunu da
bölüşürük. Mənim bir sualım var. Türk Silahlı Qüvvələri ilə
birlikdə həyata keçirdiyiniz fəaliyyətlərlə bağlı ilk gündən
etibarən Qarabağda monitorinqin təmin edilməsində birgə fəaliyyətin
həyata keçiriləcəyini açıqladınız. Birgə Mərkəz yaradıldı. Rus
əsgəri ilə türk əsgəri orada fəaliyyət həyata keçirirlər.
Minalanmış ərazilərin təmizlənməsi məsələsində də ortaq fəaliyyəti
görürük. Bundan başqa, Azərbaycan Ordusu ilə Türkiyə Ordusunun
digər ortaq fəaliyyətləri nədir? Qarşıdakı dövrdə hər hansı bir
çatışmazlıq yaranacağı halda ortaq hərəkat, ya da təhdidin aradan
qaldırılması ilə bağlı türk əsgərinin daha çox fəaliyyət göstərməsi
mümkündürmü? Təşəkkür edirəm.
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun. Türk Silahlı Qüvvələri ilə
Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi arasında əməkdaşlıq uzun tarixə
malikdir. Bütün dövrlərdə Türkiyə və Azərbaycan Silahlı Qüvvələri
bir yerdə olublar. Mən sualların birinə cavab verərkən dedim ki,
təkcə 2019-cu ildə həm Bakıda, həm də Türkiyədə 10-dan çox birgə
hərbi təlim keçirildi. Bu il də artıq birinci təlim keçirildi.
Ortaq Mərkəzin yaradılması Türk Silahlı Qüvvələrinin Qarabağ
bölgəsinə, Azərbaycan torpağına gəlməsi deməkdir. Bu, hesab edirəm
ki, tarixi hadisə sayıla bilər. Bu, bizi çox məmnun edir. Qeyd
etməliyəm ki, Türkiyə-Rusiya Birgə Monitorinq Mərkəzinin
yaradılması üç ölkənin müştərək qərarıdır. Ermənistan, sadəcə
olaraq, bununla razılaşmalı oldu. Çünki 10 noyabr Bəyanatı
imzalananda Ermənistan o durumda deyildi ki, buna etiraz etsin.
Ermənistan, necə deyərlər, öz hayında idi. Ona görə əgər başqa bir
siyasi və hərbi durum olsaydı, Ermənistan buna etiraz edərdi. Ancaq
buna etiraz edə bilmədi və biz də söylədik ki, bu mərkəz Azərbaycan
ərazisində yaradılır, Ermənistanın bu işlərlə nə əlaqəsi var?
Ona görə bu mərkəzin yaradılması hesab edirəm ki, tarixi hadisə
sayıla bilər. Bundan başqa, siz də qeyd etdiyiniz kimi, mən də
söyləmişdim ki, Türkiyədən böyük heyət gəlmişdir, 100 nəfərdən çox
heyət, minaların təmizlənməsi işləri və təlim kursları
aparılmışdır. Bu fəaliyyət davam etdirilir.
Bundan sonra müxtəlif sahələrdə, hərbi sahədə əməkdaşlığımız davam
etdiriləcək. Mən müharibə dövründə demişdim və bu, hər kəsə
bəllidir ki, Türkiyə Ordusu dünya miqyasında ən güclü ordular
sırasındadır, NATO-da güc baxımından ikinci ordudur. Biz də
Azərbaycanda Türk Ordusunun kiçik modelini yaratmaq əzmindəyik.
Artıq bu sahədə əməli-praktiki işlərə start verilib.
Müharibə dövründə biz yeni təcrübə topladıq. Çünki bizim ordumuz
demək olar ki, müharibələrdə iştirak etmirdi. Sadəcə olaraq, bu
sahəyə, necə deyərlər, nəzəri baxımdan yanaşırdı. İndi müharibə çox
böyük bir təcrübədir. Biz bu təcrübədən düzgün nəticə çıxarmalıyıq.
Böyük uğurlarımız olub. Eyni zamanda, müharibə dövründə müəyyən
çatışmazlıqlar da olub. Biz bunu da gizlətmirik. Müharibə dövründə
Ali Baş Komandan kimi qəbul etdiyim qərarlar, o cümlədən hərbi
heyətlə bağlı qəbul edilmiş qərarlar məhz onu göstərir ki, müəyyən
problemlər də üzə çıxmışdı, amma biz onları həll etdik.
Türkiyə ilə Azərbaycan arasında çox geniş qanunvericilik bazası
var. Bir çox sənədlər, müqavilələr imzalanıb. Onların arasında elə
sənədlər var ki, orada qarşılıqlı hərbi yardım məsələləri də təsbit
edilib.
Müharibə dövründə ilk günlərdən əziz qardaşım, hörmətli Prezident
açıqlamalar verdi ki, Azərbaycan yalnız deyil, Türkiyə Azərbaycanın
yanındadır. Bu, bir çoxları üçün mesaj oldu ki, kənarda durun,
müdaxilə etməyin, Azərbaycana mane olmayın. Türkiyənin müdafiə
naziri hörmətli Hulusi Akar, xarici işlər naziri hörmətli Mövlud
Çavuşoğlu, digər yüksək vəzifəli rəsmilər birmənalı olaraq
Azərbaycana dəstək verdilər. Bu, bizə çox böyük siyasi və mənəvi
dəstək oldu. Eyni zamanda, bütün dünyaya bir siqnal oldu ki,
kənarda durun, müdaxilə etməyin.
Bu gün də bu, davam edir. Türkiyə və Azərbaycan iki qardaş ölkə,
dünya miqyasında bir-birinə ən yaxın olan ölkələrdir. Bizim hərbi
əməkdaşlığımız gündən-günə möhkəmlənir. Türkiyədən yeni silahların
alınması istiqamətində işlər aparılır. Bu barədə mən artıq məlumat
verdim, o silahlar yaxın zamanlarda gələcək. Bizim ordumuz daha
güclü, daha müasir olmalıdır. Türk Silahlı Qüvvələrinin modeli
bizim üçün ən məqbul modeldir. Bundan sonra bu istiqamətdə də
bərabər çalışacağıq.
Türkiyənin “Sözçü” qəzeti: Mənə sonuncu sual verməyə şərait
yaratdığı üçün cənab Prezident İlham Əliyevə təşəkkür edirəm. Cənab
Prezident, əvvəla, türk xalqı olaraq qazandığınız qələbə ilə bağlı
böyük qürur duyduq. Zəfər çıxışınızı da böyük məmnuniyyətlə
izlədik. Mənim sualım belədir: Azərbaycan ilə Ermənistan arasındakı
əlaqələr, münasibətlər normallaşdıqdan sonra Türkiyə Ermənistan
sərhədini açarsa, reaksiyanız necə olar? Təşəkkür edirəm.
Prezident İlham Əliyev: Biz Türkiyə dövlətinə göstərdiyi bütün
dəstəyə görə bir daha təşəkkürümüzü bildiririk. Eyni zamanda,
sərhədlərin bağlı olması, əlbəttə ki, qardaşlıq rəmzi idi,
qardaşlıq addımı idi. Türkiyə Ermənistanla sərhədlərini 1993-cü
ildə bağlamışdır, Kəlbəcər işğal altına düşəndən sonra, məhz buna
görə. O vaxta qədər Türkiyə ilə Ermənistan arasında sərhədlər açıq
idi. Türkiyə Ermənistanı rəsmən tanıyan ilk ölkələrdən biri
olmuşdur. Ermənistanın müstəqilliyinin ilk günlərindən Türkiyə
Ermənistanla normal əlaqələr qurmaq fikrində idi. Əfsuslar olsun
ki, Ermənistanda anti-Türkiyə təbliğatı həddindən artıq güclü idi
və bu gün də bu, davam edir. Türkiyəfobiya orada rəsmi ideologiyaya
çevrilib. Onlar Türkiyə və Azərbaycanı hər zaman düşmən sayıblar.
Sərhədlərin bağlanması o vaxt Azərbaycana göstərilən həmrəylik aktı
idi. İndi münaqişə başa çatdı. İndi Azərbaycan öz torpaq
bütövlüyünü bərpa etdi və əlbəttə ki, bölgədə yeni vəziyyət
yaranmışdır. Ancaq, eyni zamanda, Ermənistanın Türkiyəyə qarşı
iddiaları hələ də qüvvədədir. Baxın, müharibədən əvvəl Ermənistan
Prezidenti nə söyləyirdi? Söyləyirdi ki, Sevr müqaviləsinə yenidən
baxılmalıdır. Yəni, Türkiyəyə ərazi iddiası var. Ermənistanın
konstitusiyasında Türkiyəyə qarşı ərazi iddiası var. Onlar bundan
əl çəkməlidirlər. Bütün dünyada Türkiyəyə qarşı çirkin kampaniya
aparırlar. Qondarma dırnaqarası “soyqırımı”nı müxtəlif ölkələrin
parlamentində qəbul etdirirlər. Belə düşmənçilik siyasəti nə qədər
davam edə bilər? Onlar necə deyərlər, ağlını başına yığmalıdırlar.
Türkiyə kimi böyük ölkəyə ərazi iddiaları irəli sürmək
özünəqəsddir, axmaqlıqdır.
Biz, əlbəttə ki, yeni vəziyyəti nəzərə alaraq Türkiyə-Ermənistan
əlaqələrinin normallaşmasına da müsbət baxırıq. Bu əlaqələrin
normallaşması üçün bizim indi hər hansı bir xüsusi fikrimiz yoxdur.
Türkiyə özü müəyyən edəcək ki, bu sərhədlər nə zaman açıla bilər,
nə zaman əlaqələr normallaşa bilər. Hər halda, Azərbaycan
tərəfindən buna necə deyərlər, hər hansı bir mənfi fikir olmayacaq.
Çünki hesab edirəm ki, bölgənin sabitliyi, uzunmüddətli sülh üçün
bütün ölkələr arasında münasibətlər normal olmalıdır. Baxın, biz
indi nədən danışırıq. Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin açılmasından
bəhs edirik. Yəni, Ermənistan–Azərbaycan sərhədi açılırsa,
Türkiyə-Ermənistan sərhədinin bağlı qalmasına da təbii ki, ehtiyac
qalmır. Əgər biz bu koridorlardan söhbət ediriksə, Zəngəzur
koridorunu gerçəkləşdirmək istəyiriksə, təbii ki,
Türkiyə-Ermənistan sərhədi də açılacaq. Amma bu, təbii ki,
Türkiyənin öz qərarıdır. Bir halda ki, siz məndən bunu
soruşursunuz, Azərbaycan tərəfindən bu məsələ ilə bağlı hər hansı
bir xüsusi mövqe yoxdur. Bir də ki, Türkiyənin xeyrinə nə olacaqsa,
bu, bizim də xeyrimizədir.
Hikmət Hacıyev: Möhtərəm cənab Prezident, Sizə artıq dərəcədə
təşəkkür edirik. Gərgin qrafikinizdə bizə dörd saatdan artıq vaxt
ayırdınız, 35-dən çox dünya mediasının 50-yə yaxın sualını
cavablandırdınız. Buna görə Sizə təşəkkür edirik.
Prezident İlham Əliyev: Sağ olun, Təşəkkür edirəm. Mən də sizə
təşəkkürümü bildirirəm ki, siz mənim sözlərimə diqqətlə qulaq
asdınız. Hesab edirəm ki, həm mənim üçün, həm sizin üçün də bu
mətbuat konfransı çox faydalı oldu. Mən sizin vasitənizlə sizin
ölkələrinizdə yaşayan insanların diqqətinə Azərbaycanın
həqiqətlərinin bir hissəsini çatdıra bildim. Əminəm ki, belə
səfərlər tez-tez həyata keçiriləcək. Çünki siz indi dağılmış
yerlərə səfər etdiniz, baxdınız. Bir müddətdən sonra siz o yerləri
bərpa edilən yerlər kimi görəcəksiniz. Bir daha sizə təşəkkür
edirəm və uğurlar arzulayıram. Sağ olun.
Mənbə: azertac.az