Ərzaq məhsullarından məişət ehtiyaclarına qədər - bütün dünyada
yaşayış dəyəri kəskin şəkildə artır.
Qiymətlərin artdığı qlobal inflyasiyanın sürətinin 2008-ci ildən
bəri ən yüksək həddə çatdığını söyləmək olar.
Bu qədər bahalanmaya səbəb olan nədir? Burada bəzi səbəblər
var.
1. Enerji resurslarının və yanacağın qiymətinin
artırılması
Neftin qiyməti pandemiyanın əvvəlində aşağı düşdü, lakin o vaxtdan
bəri tələb artdıqca qiymətlər kəskin şəkildə artır.
ABŞ-da benzinin bir qallonu bir il əvvəl 2,39 dollar idisə, hazırda
orta hesabla 3,31 dollar təşkil edir. Böyük Britaniya və Aİ-də də
vəziyyət oxşardır. Qazın da qiyməti qalxıb, bu da xərclərin
artmasına səbəb olub.
2. Malların çatışmazlığı
Pandemiya zamanı bir çox gündəlik malların qiymətləri qalxdı. Keçən
il uzunmüddətli karantin dövründə ölkə əhalisinin böyük bir hissəsi
yığdıqları pulu ev təmirinə və digər ehtiyaclara xərclədi.
Bir çox istehsalçı hələ də dolanmaq üçün mübarizə aparır və bir
çoxları sadəcə bağlanıb. Bu, plastik, beton və polad da daxil
olmaqla bir çox malların qıtlığına səbəb olub və onların
qiymətlərini artırıb. 2021-ci ildə Böyük Britaniyada taxta
pandemiyadan əvvəlki adi qiymətdən 80% baha idi.
ABŞ-ın böyük pərakəndə satış şirkətləri Nike və Costco yüksək
tədarük zənciri xərcləri səbəbindən qiymətləri artırdılar.
Avtomobillərin, kompüterlərin və digər məişət əşyalarının həyati
vacib komponentləri olan mikroçiplərin çatışmazlığını da qeyd etmək
lazımdır. Bütün bunlar dünya bazarındakı qiymətlərə böyük təsir
göstərib.
3. Nəqliyyat qiyməti
Bütün dünyaya mal göndərən qlobal göndərmə şirkətləri indi artan
tələbatdan əziyyət çəkirlər. Bu o deməkdir ki, pərakəndə satıcılar
bu məhsulları mağazalara gətirmək üçün daha çox pul ödəməlidirlər.
Nəticədə istehlakçılar üçün qiymətlər bahalaşıb.
Asiyadan Avropaya 40 futluq konteyner göndərmək indi 17.000 dollara
başa gəlir – bu isə bir il əvvəl 500 - 1500-ə başa gələndən 10 dəfə
çoxdur. Bu, Avropada aviabiletlərin bahalaşması və yük maşını
sürücülərinin çatışmazlığı ilə müşayiət olundu.
Bununla belə, diqqətəlayiq haldır ki, dekabr ayında ABŞ öz
limanlarında rekord tıxacları aradan qaldırmağa başlayanda
nəqliyyatın gecikmələri azaldı. Lakin omikronun ortaya çıxması və
kovidin gələcək variantları bu nailiyyətləri ləğv edə bilər.
4. Əmək haqqının artırılması
Pandemiya zamanı bir çox insan işini tərk etdi və ya iş yerini
dəyişdi. ABŞ Əmək Departamentinin məlumatına görə, aprel ayında
dörd milyondan çox insan işini tərk edib ki, bu da rekord
göstəricidir. Nəticədə, firmalar restoranlarda sürücü, yemək
prosessoru və ofisiant kimi işçiləri işə götürməkdə çətinlik
çəkirlər. ABŞ-ın 50 əsas pərakəndə satışçısı arasında aparılan
sorğu nəticəsində məlum olub ki, onların 94%-i vakansiyaları
doldurmaqda çətinlik çəkir. Bu səbəbdən şirkətlər reallıqla üz-üzə
qalıblar - onlar maaşları artırmalı və ya işçilərə bonuslar təklif
etməlidirlər. McDonald's və Amazon 200 dollardan 1000 dollara qədər
iş bonusları təklif edir.
İşəgötürənlər üçün bu əlavə xərclər yenə də istifadəçilər
tərəfindən ödənilir.
5. İqlim
Dünyanın bir çox yerlərində ekstremal hava inflyasiyaya səbəb olub.
Dünyanın neft tədarükləri Meksika körfəzi üzərindən keçən və ABŞ-ın
neft infrastrukturuna ziyan vuran “İda” və “Nikolas”
qasırğalarından zərər çəkib.
Mikroçiplərə tələbatın ödənilməsi ilə bağlı problemlər keçən qış
güclü qış fırtınası səbəbindən Texasdakı böyük fabriklərin
bağlanması ilə daha da artıb.
Dünyanın ən böyük istehsalçısı Braziliyada təxminən bir əsr davam
edən ən pis quraqlıqdan sonra zəif məhsul alındıqdan sonra dünya
bazarında qəhvənin qiyməti də bahalaşıb.
6. Ticarət maneələri
Qiymətləri daha bahalı idxal da şərtləndirir. Yeni Brexit ticarət
qaydaları 2021-ci ilin birinci yarısında Aİ-dən Böyük Britaniyaya
idxalı təxminən dörddə bir azaldıb. Buna əlavə olaraq, Çin
mallarına ABŞ-dan ayrıca idxal vergisi əlavə edilib və nəticədə
alıcı üçün qiymət artdı.
Çinin telekommunikasiya nəhəngi Huawei keçən il ABŞ-ın 2019-cu ildə
şirkətə tətbiq etdiyi sanksiyaların Amerika təchizatçılarına və
istehlakçılarına təsir edəcəyini bildirmişdi.
7. Pandemiya zamanı mövcud olan subsidiya proqramlarının
başa çatması
Dünyadakı hökumətlər biznes dəstəyini tədricən azaldır. Pandemiya
zamanı bütün dünyada dövlət xərcləri və borclanma artdı. Bu, daha
yüksək vergilərə səbəb oldu, insanların sağ qalmasını çətinləşdirdi
və əksəriyyət üçün maaşlar eyni qaldı.
Bəzi iqtisadçılar dəstək layihələri başa çatdıqdan sonra dünyada
inflyasiyanın daha da artacağı fikrini irəli sürürlər.